همه چیز درباره مزایا و معایب صندوقهای سرمایه گذاری در بورس >>>

صندوقهای سرمایه گذاری با درآمد ثابت، قابل معامله(ETF)، صندوقهای محدود، نامحدود ومشترک ... 

صندوق‌های سرمایه‌گذاری که از سال 1386 در ایران رواج یافتند؛ نوعی نهاد سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند كه با فروش سهام، وجوهی را به‌دست آورده و بر اساس هدف صندوق، در تركیبی از اوراق بهادار شامل سهام، اوراق مشارکت، ابزارهای كوتاه‌مدت بازار پول و سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری می‌كنند. با توجه به حضور مدیران و تحلیلگران حرفه‌ای در این صندوق‌ها این شکل از سرمایه‌گذاری برای معامله‌گران ریسک‌گریز یا بی‌تجربه جذابیت ویژه‌ای دارند. 

>>>>>>>>>>>>>>> پیشنهاد می شود مطالب مرتبط ذیل را نیز بخوانید:
>>ويژگيها، معايب ومزاياي اوراق جديد اسناد خزانه؛ كشف قيمت با سود«26درصد»
>>بازار در انتظار سهام خزانه؛ اولین تامین سرمایه در مسیر بورس
>>با هشت ویژگی‌ مهم اوراق خزانه اسلامی آشنا شوید
>>تفاوت اوراق خزانه با سایر اوراق چيست؟
>>نحوه سررسید و پرداخت سود اسناد اوراق خزانه چگونه است؟

>>سود خرید اسناد خزانه اسلامی «اخزا» چقدر است و چگونه محاسبه و پرداخت می شود؟

>>همه چیز درباره بازار بدهی و مزایای آن؛ پنج مزیت مهم بازار بدهی؛

>>گواهی سود اهرمی دربورس چیست؟ وتفاوت آن با قراردادهای آتی و اختیار معامله چیست؟
>>شرایط سرمایه گذاری درصندوقهای سرمایه‌گذاری خصوصی وتفاوت آن با صندوقهای سرمایه‌گذاری بورسی؟

>>همه چیز درباره اوراق منفعت دولت در بورس؛ سود این اوراق چند درصد است؟

انواع صندوق‌ها
در یک تقسیم‌بندی کلی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به سه دسته صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سبد ثابت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نامحدود تقسیم می‌شوند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سبد ثابت در طول فعالیت خود دارای یک پرتفوی ثابت از دارایی‌های مالی و اوراق بهادار هستند. در حالی که دو دسته دیگر بنا‌به‌نظر مدیران صندوق‌ها دارایی‌های سبد خود را تغییر می‌دهند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود ، تعداد واحدهای مشخصی دارند و بدون امکان بازخرید عموما واحدی را باطل یا صادر نمی‌کنند و صرفا واحدهای آنها میان سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری نامحدود اما به صدور و ابطال واحدها می‌پردازند و خریداران قادرند از خود صندوق واحدهای سرمایه‌گذاری خریداری کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک که عموم صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشور از این نوع هستند، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری نامحدود محسوب می‌شوند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به سه دسته صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط تقسیم می‌شوند.

صندوق سرمایه‌گذاری در سهام
این نوع صندوق‌ها بر حسب اندازه به دو گروه کوچک مقیاس و بزرگ مقیاس تقسیم می‌شوند. در صندوق‌های کوچک مقیاس تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری قابل انتشار حداقل 5 هزار واحد و حداکثر 50 هزار واحد و در نوع بزرگ مقیاس این ارقام بین 50 هزار  و 500 هزار واحد قرار دارند.

واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها به دو نوع واحد سرمایه‌گذاری ممتاز (غیر‌قابل ابطال، قابل انتقال به غیر و دارای حق حضور و رای در مجمع) و واحد سرمایه‌گذاری عادی (قابل ابطال، غیر قابل انتقال و بدون حق حضور و رای در مجمع) تقسیم می‌شوند. 

در بازار سرمایه ایران حداقل ٧٠ درصد از دارایی‌های صندوق باید در سهام پذیرفته‌شده در بورس یا بازار اول فرابورس سرمایه‌گذاری ‌شوند.

صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت
پرتفوی این صندوق‌ها از دارایی‌های مالی با درآمد ثابت تشکیل شده‌اند. این صندوق‌ها با فروش واحدهای سرمایه‌گذاری این وجوه را در اوراق مشارکت(دولتی، نهادهای عمومی غیر‌دولتی و شرکت‌های سهامی عام) سرمایه‌گذاری می‌کنند. این شرکت‌ها قادرند با سرمایه‌گذاری در انواع متفاوتی از اوراق مشارکت بازدهی بیش از بازده اوراق مشارکت دولتی برای سرمایه‌گذاران خود ایجاد کنند.
طبق قوانین بازار سرمایه در ایران صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت باید حداقل ٧٠ درصد از دارایی‌های خود را در اوراق مشارکت، سپرده بانکی، گواهی سپرده بانکی و اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنند.

صندوق سرمایه‌گذاری مختلط
این صندوق‌ها ترکیبی از اوراق با درآمد ثابت و سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی را در پرتفوی خود دارند. طبق قوانین باید حداقل ٤٠ درصد و حداکثر ٦٠ درصد از دارایی‌های صندوق در سهام پذیرفته‌شده در بورس یا بازار اول فرابورس سرمایه‌گذاری شوند.

صندوق قابل معامله (ETF)
صندوق‌های قابل معامله در بورس همچون سهام عادی در بورس قابلیت معامله دارند. صندوق‌های قابل معامله ویژگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود را توامان دارا هستند به این معنا که می‌توانند همانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بر اساس خالص ارزش دارایی‌‌هایشان قیمت‌گذاری شده و بر اساس این قیمت در روز معامله شوند و از طرفی همچون صندوق‌های محدود، به قیمت‌هایی بالاتر یا پایین‌تر از خالص ارزش دارایی‌شان معامله شوند. همچنین می‌توان به‌عنوان یکی از مزیت‌های این صندوق‌ها به ارزان بودن نسبی آنها اشاره کرد.

مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
مدیریت حرفه‌ای: حضور مشاوران حرفه‌ای در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، انجام تحقیقات و در اختیار داشتن اطلاعات از مزایای مدیریت حرفه‌ای صندوق‌ها هستند. به این ترتیب وجود کارشناسان و تحلیلگران تمام‌وقت بورس، فقدان اطلاعات سرمایه‌گذاران بی‌تجربه را جبران می‌کند. به همین دلیل برخی از سرمایه‌گذاران کم‌تجربه، سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها را ترجیح می‌دهند.

تنوع سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک: سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار گوناگون ریسک کلی سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. سرمایه‌گذار صندوق با پرداخت مبلغی قادر است چنین سبدی را خریداری کند و مخاطرات سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس را کاهش دهد.

 نقدشوندگی: بر اساس مقررات صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، این صندوق‌ها آماده صدور یا بازخرید واحدهای صندوق هستند. سرمایه‌گذاران در این وضعیت بر اساس خالص ارزش روز دارایی‌های صندوق، پس از کسر هزینه‌هایی قادر به تبدیل سریع اوراق خود به وجه نقد هستند، در نتیجه میزان نقد‌شوندگی این اوراق بیش از سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس است. این در حالی است که در بورس احتمال توقف طولانی یک نماد و تشکیل صفوف طولانی فروش، امکان نقد‌شوندگی سریع را دشوار می‌کند، در نتیجه وجود تضمین همیشگی خرید سرعت نقد‌شوندگی را در این صندوق‌ها بسیار بالا می‌برد. 
صرفه‌جویی در مقیاس، کاهش هزینه معاملات: بر این اساس که گردآمدن گروه بزرگی از سرمایه‌گذاران باعث کاهش هزینه تحلیل، تحقیق و همچنین هزینه انجام معاملات می‌شود (به‌عنوان نمونه کاهش هزینه خرید و فروش در بلوک‌های بزرگ)، صرفه‌جویی در مقیاس را می‌توان به‌عنوان نتیجه استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری ذکر کرد.

معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
یکی از معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری، هزینه‌هایی است که جهت اداره صندوق پرداخت می‌شوند و طبعا در صورتی که سرمایه‌گذار تصمیم می‌گرفت مستقیما معامله کند، از پرداخت آنها معاف می‌بود. در عین حال گرچه سهامداران حق انتخاب نوع صندوق سرمایه‌گذاری را در اختیار دارند، درباره انتخاب سهام اختیاری ندارند و این امر بر عهده مدیران صندوق است. از طرفی اگر سهامداران به شکل مستقیم سهم شرکتی را خریداری کنند، حق حضور در مجمع و تصمیم‌گیری پیرامون برخی امور شرکت‌های سهامی را دارند و این در حالی است که سهامدار صندوق از چنین حقی برخوردار نیست و صرفا در صورت داشتن واحد سرمایه‌گذاری ممتاز قادر به شرکت در مجمع صندوق سرمایه‌گذاری است.

نرخ بازدهی صندوق
نرخ بازدهی صندوق بر اساس چنین محاسبه‌ای به‌دست می‌آید:
افزایش یا کاهش خالص ارزش دارایی‌ها به‌علاوه سود سرمایه‌ای و سود سهام توزیع‌شده توسط صندوق تقسیم بر خالص ارزش دارایی‌های صندوق
(NAV1 - NAV0 + Income and capital gain distributions)/ NAV0    

>>تکمیلی: سازوکار صندوقهای ETF و تفاوت آنها با شرکتهای سرمایه گذاری وهلدینگ

صندوقهای  ETF یکی از ابزارهای سرمایه‌گذاری مشاع است که در کنار صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (Open-end/ mutual fund)، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسته (Closed-end fund) و شرکت‌های سرمایه‌گذاری، به دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری (یا سهام در مورد شرکت سرمایه‌گذاری) امکان می‌دهد به‌صورت مشاع و متناسب با تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری خود، مالک سبدی از دارایی‌های عمدتا مالی باشند. آنچه ETF را از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک متمایز می‌کند این است که ورود یا خروج سرمایه گذاران، در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک صرفا از طریق صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری است، درحالیکه در ETF (و همین‌طور شرکت‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های بسته) ورود و خروج سرمایه‌گذاران صرفا از طریق خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری در بازار امکان‌پذیر است. در مقابل، آنچه ETF را از شرکت‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های بسته متمایز می‌کند این است که مشابه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، از طریق یک سازوکار مشخص، ارزش هر واحد سرمایه‌گذاری عینا معادل ارزش دارایی‌های موجود در سبد صندوق است. توضیح اینکه در شرکت‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های بسته، ممکن است فشار عرضه و تقاضا بگونه‌ای باشد که قیمت هر سهم یا واحد شرکت سرمایه‌گذاری یا صندوق بسته از ارزش دارایی‌های موجودر در سبد آن فاصله قابل‌توجهی بگیرد. بعنوان مثال، آنچه بصورت سنتی در بورس تهران مشاهده می‌شود این است که قیمت هر سهم شرکت سرمایه‌گذاری حدودا بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر از ارزش دارایی‌های موجود در سبد آن است (که از آن با عنوان NAV یاد می‌شود). این فاصله با هجوم سرمایه‌گذاران در ماه‌های اخیر به بورس، بسیار کاهش یافته و در مواردی، بسیار بیش از ارزش دارایی‌های سبد قیمت‌گذاری شده است. بنابراین، در شرکت‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های بسته سازوکاری برای نزدیک نگه داشتن قیمت و NAV وجود ندارد. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، از آنجا که امکان معامله واحدهای صندوق در بازار وجود ندارد، این موضوع کاملا منتفی است. اما در ETF‌ها، نهادهایی توسط عنوان بازارگردان یا AP (Authorized participant) وجود دارند که درصورتیکه قیمت بیش از NAV باشد، با خرید و افزایش دادن دارایی‌های موجود در صندوق، اقدام به صدور واحد صندوق و فروش آن در بازار می‌کنند تا به این ترتیب، عرضه واحد صندوق افزایش و قیمت آن کاهش پیدا کرده و به NAV نزدیک شود. برعکس، اگر قیمت کمتر از NAV باشد، بازارگردان با خرید واحدهای صندوق از بازار آنها را ابطال می‌کند و متناسب با آن نیز، بخشی از دارایی‌های صندوق را در بازار می‌فروشد. به این ترتیب، بازارگردان از طریق «قبض و بسط» مداوم صندوق، تلاش می‌کند قیمت و NAV آن را نزدیک به هم نگه دارد. ناگفته پیداست که این قبض و بسط مداوم، مستلزم وجود دارایی‌های بسیار نقدشونده در صندوق است که در بخش بعدی به چالش‌های ناشی از آن اشاره خواهد شد.

براساس اطلاعات موجود، در ساختار پیشنهادی دولت چنین ترتیباتی پیش‌بینی نشده است و نقش بازارگردان صرفا مشابه سایر سهام موجود در بازار، خرید و فروش و ایجاد نقدشوندگی به میزان تعهد خود (۵درصد) است و بنابراین، یکی از تفاوت‌های اساسی ساختار پیشنهادی با ETF عدم امکان قبض و بسط صندوق و خرید و فروش دارایی‌های تحت کنترل آن توسط بازارگردان است.

تفاوت مهم دیگری که ساختار پیشنهادی دولت با مفهوم ETF دارد، این است که اصولا ساختار ETF بر مبنای سرمایه‌گذاری و نه بنگاه‌داری طراحی شده است. به عبارت دیگر، در ETF‌های رایج معمولا درصد سهامی که از یک شرکت در سبد ETF وجود دارد بسیار ناچیز بوده و بنابراین، موضوع مداخله در مدیریت آن شرکت و سازوکارهای حکمرانی موضوعیت پیدا نمی‌کند. به همین دلیل، اصولا ETF با هدف بنگاه‌داری و اعمال حاکمیت شرکتی بر شرکت‌های سرمایه‌پذیر طراحی نشده است. لازم به ذکر است که حتی در بزرگ‌ترین نهادهای مدیریت دارایی جهان همچون BlackRock و VanGuard هم که هریک به تنهایی حدود هزار صندوق مختلف ETF و mutual fund را مدیریت می‌کنند، جمع درصد مالکیت همه این صندوق‌ها در شرکت‌های سرمایه‌پذیر تقریبا در همه موارد زیر ۱۰ درصد است. به‌علاوه، هریک از این شرکت‌ها، اعمال حکمرانی بر سهام کلیه صندوق‌های تحت مدیریت خود را تجمیع کرده و نظامات گسترده‌ای برای اعمال حکمرانی شرکتی بر شرکت‌های سرمایه‌پذیر تدوین کرده‌اند که با این حال، چالش‌های مربوط به آن یکی از مباحث داغ حکمرانی در پژوهش‌های مالی است. بنابراین، آنچه در ایران قرار است در قالب اعمال حکمرانی از طریق ETF بر مجموعه‌ای از بنگاه‌های بزرگ اعمال شود، در بازارهای بین‌المللی مرسوم نبوده و در ادامه به چالش‌های ناشی از آن پرداخته خواهد شد.

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت، اولا ساختار پیشنهادی، برخلاف ETF سازوکاری برای قبض و بسط صندوق و نزدیک نگه داشتن قیمت و NAV آن ندارد و حتی در صورت وجود این سازوکار، ماهیت بلوکی، متمرکز و غیرنقدشونده دارایی‌های آن، امکان خرید و فروش پیوسته را از آن سلب کرده است. ثانیا، ساختار ETF برای بنگاه‌داری یا اعمال حاکمیت بر بنگاه‌های سرمایه‌پذیر طراحی نشده و برخلاف ساختار پیشنهادی دولت، انتظار نمی‌رود در مدیریت بنگاه‌ها و انتخاب اعضای هیات‌مدیره و سایر شئون حکمرانی مداخله جدی داشته باشد. این دو ویژگی، یعنی عدم امکان قبض و بسط سریع و بنگاه‌داری، ساختار پیشنهادی دولت را بسیار شبیه به هلدینگ‌ها (و تا حدی شرکت‌های سرمایه‌گذاری) می‌کند که صرفا از طریق افزایش و کاهش سرمایه که پروسه‌ای پیچیده و زمانبر است امکان قبض و بسط دارند و به‌علاوه، فلسفه وجودی هلدینگ‌ها همان بنگاه‌داری است. اما طبعا دولت ترجیح داده به جای ایجاد هلدینگ و شرکت سرمایه‌گذاری، ساختار پیشنهادی خود را تحت عنوان ETF معرفی کند، زیرا اولا پیچیدگی‌های حاکم بر ایجاد شرکت‌های دولتی و انتقال دارایی‌های دولت به آنها و ... را نخواهد داشت و ثانیا، هلدینگ‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری همانند سایر شرکت‌های سهامی، نظام حکمرانی خود را باید متناسب با قانون تجارت و اصول منبعث از آن مانند برابر بودن حق‌رای سهامداران و ... تنظیم کند. نامگذاری ساختار پیشنهادی با عنوان ETF عملا به دولت اجازه داده خارج از محدودیت‌های قانون تجارت و آن‌گونه که خود صلاح می‌داند، نظام حکمرانی آن را طراحی کند.