🔶🔶جزئیاتی تازه از راه‌اندازی آتی سبد سهام؛ هدف از قراردادهای آتی سبد سهام چیست؟ کارکردهای چندگانه سبد سهام؛ کدام کارگزاری ها دربازار آتی سبد سهام فعال هستند؟/27آذر97

متنوع‌سازی ابزارهای بورسی
جدیدترین خبرهای بورسی - مراسم رونمایی از ابزار معاملات قراردادهای آتی سبد سهام با حضور مدیران ارشد بازار سرمایه برگزار شد. به این ترتیب ابزاری جدید در راستای توسعه و تنوع‌سازی هر چه بیشتر بازار سرمایه و با هدف کنترل ریسک سرمایه‌گذاران به بازار وارد شد تا پس از این شاهد رونق هر چه بیشتر در این بازار باشیم.

در این مراسم رئیس سازمان بورس اوراق بهادار یکی از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه را مدیریت ریسک بازار سهام عنوان کرد و از ورود دو ابزار جدید دیگر به بازار سرمایه خبر داد؛‌ ابزار فروش استقراضی سهام (Short Sale) و وارانت، دو ابزار جدیدی است که طبق گفته شاپور محمدی تا پایان سال جاری راه‌اندازی خواهد شد. همچنین در این جلسه مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران به‌کارگیری ابزارهای جدید معاملاتی را از استراتژی‌های مهم شرکت بورس دانست و به تشریح کارکردهای چندگانه آتی سبد سهام پرداخت. در ادامه نایب رئیس هیات مدیره شرکت بورس نیز با برشمردن مزایای متنوع این ابزار، کسب سود حتی در زمان نزول بازار را از مهم‌ترین خصوصیات آتی سبد سهام عنوان کرد. در حال حاضر تنها سه کارگزاری مشغول ارائه خدمات در زمینه ابزار مزبور هستند که طبق اظهارات مدیریت فناوری اطلاعات سازمان بورس اوراق بهادار، ۱۴شرکت کارگزاری دیگر نیز درخواست برای ارائه خدمات در این زمینه ارائه داده‌اند که به زودی مجوزهای آنها اعطا خواهد شد.

همکاری تمامی ارکان برای راه‌اندازی ابزار جدید
شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس اوراق بهادار در مراسم رونمایی از قراردادهای آتی سبد سهام اظهار کرد: در سال گذشته ابزار آتی تک‌سهم در بورس تهران رونمایی شد و اینک با ورود ابزار آتی شاخص سهام این امیدواری وجود دارد تا شاهد رونق هرچه بیشتر استفاده از ابزار مشتقه در بورس تهران باشیم. وی در ادامه افزود: برای به ثمر رسیدن این هدف، نهادهای مختلف تلاش و همکاری قابل‌توجهی داشته‌اند. در این راستا می‌توان به حضور پررنگ شرکت‌های تامین سرمایه و کارگزاری‌ها اشاره کرد. همچنین شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس نیز طی این مدت فعالیت گسترده‌ای داشت و توانست بسترهای لازم برای انجام معاملات آتی سبد سهام و تعریف نمادها را ایجاد کند. محمدی ادامه داد: در میان نهادهای فعال در این زمینه، فعالیت‌های کمیته فقهی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با توجه به اینکه ابزارهای مالی کلاسیک تا زمانی که از لحاظ شرعی تایید نشود، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد بر این اساس کمیته فقهی تلاش بسیاری داشت تا ابزار آتی شاخص سهام از لحاظ شرعی تایید شود.

 مهم‌ترین هدف؛ پوشش ریسک
سکاندار بورس در ادامه اظهاراتش یکی از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه را مدیریت ریسک بازار سهام دانست و گفت: معامله‌‌گران و فعالان بازار سرمایه از طریق این ابزار قادر خواهند بود تا سودی بیشتر از سودهای معمولی کسب کنند.

محمدی در ادامه توضیح داد: یکی از اهداف مهم ابزار مشتقه ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری برای افرادی است که به دنبال کسب سودهای بیشتر از مقدار معمول ناشی از فرصت‌های آربیتراژی هستند.  وی با اظهار این مطلب که فرصت‌های آربیتراژی برای ایجاد تعادل در بازار مناسب هستند، گفت: یکی از ابزارهای جلوگیری از یک‌طرفه شدن بازارها، ابزارهای مشتقه هستند. در این راستا سازمان بورس توانسته اختیار معاملات را ایجاد کند که نیاز به توسعه دارد. به این ترتیب شاهد راه‌اندازی قرارداد آتی سبد سهام در بورس هستیم. رئیس سازمان بورس در ادامه با تاکید بر اینکه پوشش ریسک مناسب در این معاملات بازار سرمایه بسیار مهم است، گفت: استفاده از این ابزار می‌تواند بسیاری از ریسک‌گریزان را به سمت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه هدایت کند. همچنین می‌تواند مدیریت ریسک برای اشخاص و صندوق‌ها را تا حد قابل توجهی افزایش دهد.

شمارش معکوس برای ورود ابزار جدید
عضو شورای عالی بورس در ادامه به ورود دو ابزار جدید به بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: با توجه به اقدامات صورت گرفته و همکاری‌های مشترک سازمان بورس و دیگر ارکان، تصمیم گرفته شده تا پایان سال جاری دو ابزار جدید راهی بازار سرمایه شوند. ابزار فروش استقراضی و وارانت دو ابزار جدید خواهند بود که در سال جاری راه‌اندازی می‌شوند. محمدی در ادامه افزود: با ورود این ابزارها به لحاظ ابزار کلاسیک جعبه ابزار بازار سهام کامل می‌شود. با توجه به اینکه در بحث ابزارهای مالی اسلامی در بورس نیز پیشرفت شگرفی داشته‌ایم، در آن زمینه نیز راه‌اندازی اوراق بیمه اتکایی در دستور کار همکاران ما قرار دارد.

رشد نهادهای مالی
رئیس سازمان بورس اوراق بهادار در ادامه به رشد نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر، نهادهای مالی، رشد مطلوبی داشته‌اند. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود تعداد این نهادها تا پایان سال جاری به ٦٥٠ نهاد مالی افزایش یابد.  به گفته محمدی، بدون تردید وجود این نهادها اثرات قابل توجهی در فعالیت بازار سرمایه داشته و می‌تواند باعث قوام بخشیدن به اجرای ابزارهای جدید شود.

به‌کارگیری ابزارهای جدید
علی صحرائی، مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران نیز در این مراسم، راه‌اندازی قرارداد آتی سبد سهام را نتیجه همکاری تمامی ارکان فعال در بازار سرمایه دانست و گفت: به این ترتیب محصولات جدیدی با توجه به تامین مالی و مدیریت ریسک به بازار سرمایه کشور معرفی شده و در این راستا ابزارهای جدیدی راه‌اندازی شده و خواهد شد. وی در ادامه افزود: هیات مدیره بورس تهران براستراتژی گسترش بازار با رعایت کیفیت و ایجاد ابزارهای جدید در راستای پوشش ریسک بازیگران و فعالان بازار تاکید دارد. در راستای تحقق این هدف، کمیته توسعه در شرکت بورس ایجاد شده است. کمیته مزبور وظیفه دارد که به‌طور مستمر به رصد فعالیت و اقدامات انجام شده در راستای تحقق استراتژی‌های جدید بپردازد. صحرائی به هدف بورس تهران برای به کار‌گیری ابزارهای نوین مالی اشاره کرد و گفت: بورس به دنبال بهره‌گیری از ابزارهای پوشش ریسک است و تاکنون ابزارهای مشتقه متنوعی در بورس تهران راه‌اندازی شده است.

نگاهی به ابزارهای جدید
مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران در ادامه با اظهار این مطلب که یکی این ابزارهای مشتقه، فروش تبعی بوده که در گذشته کارکرد پوشش بیمه‌ای داشته است، گفت: این ابزار پس از تغییر کاربری در سال ۹۵ و به‌عنوان ابزار تامین مالی استفاده شده است. به نحوی که در تامین مالی سال ۹۶ مبلغ ۲۳۰۰ میلیارد تومان بالغ بر ۱۹ درصد تامین مالی کشور از طریق این ابزار صورت گرفته است.  صحرایی ادامه داد: در سال ۹۵ ابزارآپشن یا اختیار خرید سهام رونمایی شد. این ابزار با توجه به محدودیت‌هایی که داریم موجودیت خود را حفظ کرده است. وی با اشاره به اینکه در گذشته ابزار آتی تک سهم در بورس تهران وجود داشته است، گفت: این ابزار توفیق چندانی حاصل نکرده است. البته مطالعات جهانی نشانگر این مساله است که ابزار آتی تک سهم در روندهای معاملاتی جزو ۳ ابزار آخر لیست قرار دارد.

استقبال جهانی از سبد آتی سهام
صحرائی در ادامه به نقش مهم ابزار آتی شاخص در بازارهای مالی جهان اشاره کرد و گفت: این در حالی است که ابزار آتی شاخص که ما تحت عنوان آتی سبد سهام داریم معاملات آن در دنیا جزو ابزار مشتقه است و در رنکینگ WFE جزو  ابزار‌های پرمعامله تلقی می‌شود. به‌طوری‌که ۶۰ درصد از معاملات مربوط به ابزار مشتقه روی آتی شاخص انجام می‌شود. مدیرعامل بورس تهران درخصوص فرآیند تصویب این ابزار در بازارسرمایه گفت: در دستیابی به این مسیر کمیته فقهی سازمان بورس در سال ۹۴ مطالعاتی را انجام داد و با کمک بخش تحقیق و توسعه بورس تهران و مرکز پژوهش سازمان سبد مرجعی برای به کارگیری این ابزار قرار داد و سبد سهام تشکیل شد، تا به این وسیله سبد صنایع مختلف رصد شود.

کارکردهای چندگانه سبد سهام
مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران در ادامه با اشاره به اینکه انتظار می‌رود ابزار مزبور در بازار سرمایه بتواند به اهداف اساسی خود که یکی از آنها پوشش ریسک است، نائل شود، گفت: ابزار پوشش ریسک از کارکردهای چندگانه‌ای برخوردار است؛ این ابزار برای سرمایه‌گذاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌عنوان ابزار پوشش ریسک استفاده می‌شود. صحرائی در ادامه به خاصیت اهرمی این ابزار در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاران برای خرید آن نیاز به مطالعه تک تک سهام ندارند و می‌توانند با شناسایی و شناخت کلیت یک شاخص از این ابزار بهره‌های لازم را ببرند. وی در ادامه معافیت مالیاتی را از دیگر مزایای این ابزار برای سرمایه‌گذاران دانست و گفت: از دیروز ۷ نماد معاملاتی برای این ابزار رونمایی شد. این ۷ نماد معاملاتی شامل سبد ۳۰ شرکت بزرگ و صنایع بزرگ بورسی شامل خودرو، بانکداری، فلزات اساسی، صنایع معدنی و پتروشیمی و پالایشگاهی هستند. بر این اساس آتی سبد سهام این نمادها از دیروز تشکیل و قابلیت معامله پیدا کرد. بر این اساس از این تاریخ به بعد ابزار مزبور با اهداف و کارکردهای مورد نیاز در دسترس معامله‌گران قرار می‌گیرد.

کسب سود حتی در زمان نزول بازار
در ادامه این مراسم، محمودرضا خواجه نصیری، نایب رئیس هیات مدیره شرکت بورس نیز با اشاره به اینکه ورود ابزارهای جدید می‌تواند نقش مهمی در توسعه بازار سرمایه داشته باشد، گفت: ابزار آتی سبد سهام در نوع خود ابزاری بی‌نظیر است. فرصت‌های به وجود آمده از طریق این ابزار بسیار متنوع است. به‌طوری‌که در گام نخست می‌توان به دو طرفه شدن بازار سرمایه اشاره کرد. این به آن معناست که چه در شرایط رشد و چه افت، سهامداران می‌توانند با پیش‌‌بینی روند آتی اقدام به کسب سود کنند.

وی در ادامه توضیح داد: در این شرایط سهامدار در شرایط نزولی اقدام به فروش قراردادهای آتی می‌کند و در زمان نزول خرید سهام انجام می‌دهد. به عبارت دیگر این ابزار شرایطی را فراهم می‌آورد که معامله‌گران در یک بازار کاملا نزولی نیز کسب سود کسب داشته باشند.وی در ادامه با اظهار این مطلب که کسب سود الزاما نیاز به بازار صعودی ندارد، گفت: منحصر به‌فرد بودن ابزار آتی سبد سهام از ویژگی‌های بارز این ابزار است. به عبارت دقیق‌تر با برخورداری و استفاده از سبد سهام خدمات نهادهای مالی تخصصی‌تر خواهد شد. همچنین با راه‌اندازی قرارداد آتی سبد سهام در زمان بازار نزولی نهادهایی را خواهیم داشت که سود تولید کنند. به گفته خواجه نصیری، در واقع با استفاده از ابزار مزبور، خلأ میان انحراف بازده و ثروت سرمایه‌گذاران برطرف خواهد شد.

ارتقای دانش تحلیلگری در بورس
خواجه نصیری در ادامه افزود: با توجه به اینکه این ابزار قدرت سودآوری را تا حد قابل توجهی افزایش می‌دهد، می‌توانیم شاهد کارآمدی بیشتر نهادهای مالی باشیم. از سوی دیگر ارتقای موفقیت و دانش تحلیلگری نیز از دیگر مزایای ورود این ابزار خواهد بود. موضوعی که می‌تواند پیش‌بینی‌های بورسی را تا حد زیادی کارآمد کند.

وی ادامه داد: با ایجاد ابزار آتی روی سبد سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پوزیشن خرید می‌توانند یک درصد ارزش معاملات خود را در معاملات شاخص سهام (سبد سهام) انجام دهند. همچنین در پوزیشن فروش نیز بدون محدودیت می‌توانند اقدام کنند. به گفته نایب‌رئیس هیات مدیره شرکت بورس، بازار سرمایه تا قبل از این از ابزار پوشش ریسک سیستماتیک برخوردار نبود. این در حالی است که با استراتژی امروز و ورود ابزار جدید این ریسک نیز پوشش داده خواهد شد.

وی همچنین تصریح کرد: این ابزار امکان تسویه نقدی و فیزیکی را دارد. در تسویه فیزیکی و در صورت تمایل گیرنده، دارایی دریافت می‌شود و در غیر این صورت تسویه نقدی خواهد شد؛ به گونه‌ای که تمامی سود و زیان ناشی از این جریان برای سرمایه‌گذار خواهد بود. خواجه نصیری در ادامه تاکید کرد: کاربران می‌توانند نرم افزار مورد نظر برای استفاده از این ابزار را به‌صورت کاملا رایگان از طریق شرکت‌های کارگزاری دریافت کرده و استفاده کنند.

درخواست ۱۴کارگزاری جدید
در همین راستا مطهره مروج، مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس واوراق بهادار نیز به افزایش درخواست کارگزاران برای استفاده از نرم‌افزار معاملات سبد آتی سهام اشاره کرد و گفت: روزانه شاهد افزایش درخواست‌ها از سوی کارگزاری‌ها هستیم. به‌طوری‌که تا روز گذشته (یکشنبه ۲۵آذرماه) در مجموع ۱۴درخواست جدید ارسال شده که از این تعداد ۲درخواست نهایی شده و به احتمال زیاد از امروز وارد بازار آتی سبد سهام خواهند شد.

وی در ادامه افزود: مجوزهای مربوطه ۲دسته هستند؛ یک دسته مربوط به کارگزاری‌هایی خواهد بود که قبلا از بستر نرم‌افزاری شرکت رهپویان پردازش گستر صحرا استفاده کرده و حال باید مراحل مربوطه را طی کنند.

به گفته مروج، ارزیابی امنیتی، ارزیابی سامانه و همچنین تکمیل مدارک از مراحلی است که این کارگزاری‌ها باید طی کنند تا بتوانند مجوز دسترسی و فعالیت در بازار سبد آتی سهام را اخذ کنند. این پروسه حدود ۳روز زمان نیاز دارد. وی اضافه کرد: دسته دیگر کارگزاری‌هایی هستند که با سامانه صحرا کار نکرده و حال باید موازی‌کاری داشته باشند. این گروه که برای بار اول از خدمات این شرکت نرم‌افزاری بهره‌مند می‌شوند، علاوه بر طی مراحل گروه قبل باید مجوزهای لازم برای زیرساخت‌ها را نیز از شرکت مدیریت فناوری دریافت کنند. این فعالیت برای موازی‌کاری نیز زمانی حدود ۲هفته خواهد داشت. وی خاطرنشان کرد: شرکت مدیریت فناوری بورس تهران آمادگی کامل دارد تا نه تنها درخواست‌های کارگزاری‌ها را در سریع‌ترین زمان ممکن بررسی کند، بلکه شرکت‌های OMS (شرکت‌های ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری) را نیز برای ارائه خدمات آتی سبد سهام مورد بررسی قرار دهد.

صندوق‌ها نیز مجوز ورود گرفتند
 در بخشی از این گزارش به ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خرید این ابزار اشاره شده بود؛ به‌طوری‌که طبق گزارش مزبور، ابلاغیه‌ای در خصوص فعالیت صندوق‌ها در این بازار اعلام نشده بود. اما روز گذشته سازمان بورس ابلاغیه جدیدی برای فعالیت تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این ابزار جدید را اعلام کرد. بر این اساس اعلام شده: «به‌منظور پوشش ریسک نوسان قیمت سهام موجود در سبد دارایی صندوق و متناسب با جهت و درجه همبستگی بین نوسانات قیمت سبد سهام صندوق و سبد پایه در قرارداد آتی، مجاز به اتخاذ موقعیت خرید یا فروش در قرارداد آتی سبد سهام در بازار معاملات آتی هستند. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند حداکثر تا سقف یک درصد از ارزش سبد صندوق در قرارداد آتی سبد سهام موقعیت خرید یا فروش اتخاذ کنند.»

در بند دیگری نیز عنوان شده: «مدیر صندوق می‌تواند به‌منظور پوشش ریسک نوسان قیمت سهام موجود در سبد دارایی صندوق، در بازار معاملات آتی با توجه به جهت همبستگی بین تغییرات قیمت سبد سهام صندوق با تغییرات قیمت سبد سهام قرارداد آتی اقدام به اتخاذ موقعیت خرید یا فروش کند. موقعیت‌های باز خرید یا فروش باید به میزانی باشد که ریسک نوسان قیمت سبد سهام صندوق پوشش داده شود. در صورتی که تعداد موقعیت‌های خرید یا فروش بیش از میزان لازم جهت پوشش ریسک باشد، مدیر موظف است با اتخاذ موقعیت معکوس، تعداد موقعیت‌های باز صندوق را به میزان مورد نظر کاهش دهد. همچنین مدیر صندوق می‌تواند علاوه‌بر پوشش ریسک نوسان قیمت سهام، تا میزان مقرر در امیدنامه صندوق، در قرارداد آتی سبد سهام، موقعیت خرید یا فروش اخذ کند.»

چند نکته از معامله در این بازار
در حال حاضر از میان شرکت‌های نرم‌افزاری ارائه‌دهنده خدمات، تنها شرکت صحرا توانسته زیرساخت آنلاین آتی سبد سهام را فراهم کند. البته شنیده‌ها حاکی از آن است که ۲شرکت دیگر ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری (OMS) نیز تمایل برای فعالیت در این بازار دارند.

در این راستا نیز تا کنون ۳کارگزاری فیروزه آسیا، بانک شهر و توسعه صادرات زمینه خرید و فروش‌ در این بازار را ایجاد کرده‌اند. همانطور که عنوان شد ۱۴کارگزاری دیگر نیز درخواست صدور مجوز را برای برخورداری از این امکانات ارسال کرده‌اند.

به این ترتیب معامله‌گرانی که قصد فعالیت در بازار آتی سبد سهام را دارند باید تنها از طریق ارتباط با این ۳کارگزاری به معاملات بپردازند. دیگر کارگزاری‌هایی که خواهان فعالیت در بازار آتی سبد سهام هستند، باید با مدیریت IT سازمان و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری (OMS) مکاتبه داشته باشند. همچنین فعالیت در بازار آتی سبد سهام، نیازی به اخذ کد آتی بورس ندارد. معامله‌گران می‌توانند با همان کد بورسی و حساب آنلاین خود که به خرید و فروش روزانه مشغول هستند، در این بازار نیز فعال باشند. البته همانطور که عنوان شد چنانچه کارگزاری آنها یکی از سه کارگزاری مزبور نیست، یا باید در انتظار پیوستن کارگزاری خود به این فهرست باشند یا با مراجعه به شعب سه کارگزاری عنوان شده، مراحل دریافت مجوز معاملاتی را از آنها طی کنند. همچنین وجه تضمین اولیه یک عدد ثابت نیست. بلکه ۲۰درصد ارزش معامله به‌عنوان وجه تضمین بلوکه خواهد بود. ارزش معاملات نیز از حاصلضرب «تعداد موقعیت» در «اندازه قرارداد» در «قیمت سفارش خرید یا فروش» کسب خواهد شد. در بازار آتی سبد بورس تهران، محاسبات و به‌روزرسانی وجوه تضمین فقط در سطح مشتری انجام خواهد شد.//دنیای اقتصاد