>> بررسی اثرات تعطیلات بر صنعت گردشگري و سفر

>>> پیامدهای سونامی سفر‌های عید فطر و ضرورت اصلاح نظام تعطيلات//20 تير95

از پیشخوان رسانه ها - ترافیک شدید جاده‌های شمالی در روزهای گذشته بار دیگر مشکل تعطیلات در ایران و ضرورت بازنگری و اصلاح نظام کنونی تعطیلات را نشان داد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد نظام کنونی تعطیلات در کشور که مشخصات اصلی آن «تعطیلی یک روزه آخر هفته» و «تعطیلات مناسبتی زیاد و پراکنده در طول هفته‌» است، در مقایسه با الگوهای اجراشده در کشورهای دیگر کارآیی کمتری دارد و مشکلات روزهای گذشته نیز می‌تواند به‌عنوان بخشی از تبعات نامطلوب نظام کنونی تعطیلات، مورد توجه قرار بگیرد.

یک‌روزه بودن تعطیلات آخر هفته، موجب می‌شود در معدود مقاطعی که تعطیلات چندروزه در تقویم واقع می‌شود، شمار زیادی از مردم تصمیم به سفر به نقاط پرجاذبه بگیرند که مشکلات متعددی را مثل ترافیک سنگین در جاده‌ها و‌ فشار زیاد و مقطعی به امکانات گردشگری خاص ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد اثر تعطیلات یک‌روزه بر استراحت و بهبود بهره‌وری نیروی کار ناچیز است. همچنین، افزایش تعطیلات آخر هفته به بهبود بخش گردشگری در اقتصاد کشور نیز کمک می‌کند و اثرات بهتری نیز در کنترل آلودگی دارد. چنین عواملی، موجب شده که در دهه‌های گذشته کشورهای زیادی به سمت توزیع یکنواخت تعطیلات در تقویم به شکل «تعطیلات آخرهفته دو روزه» حرکت کنند و بروز مشکلات اخیر مثل ترافیک سرسام‌آور در تعطیلات عید فطر نیز، لزوم بازنگری در سازوکار فعلی و «توزیع یکنواخت تعطیلات» را بیش از پیش نشان داد.

همزمانی سفرها و ترافیک جاده‌ها
در روزهای گذشته و همزمان با تعطیلات سه‌روزه به مناسبت عید فطر و تعطیلی جمعه آخر هفته، تعداد زیادی از مردم تصمیم به مسافرت با خودروهای شخصی خود گرفتند و این مساله، باعث شد بار ترافیکی سنگینی در برخی از راه‌های مواصلاتی کشور ایجاد شود. به ویژه در تهران و در مسیرهای خروجی این شهر به سمت شمال، شدت ترافیک کاملا محسوس بود و تصاویر و گزارش‌های رسمی و غیررسمی هم، از قفل شدن مسیرها و معطلی چندساعته مسافران خبر می‌داد. در توضیح این مساله، به چند عامل می‌توان اشاره کرد که مهم‌ترین آنها، «توزیع غیریکنواخت تعطیلات» در تقویم کشور و ناکافی بودن این تعطیلات است. ایران یکی از معدود کشورهای با تعطیلات آخر هفته یک‌روزه است و این مساله موجب شده معدود مواقعی که تعطیلات پشت هم قرار می‌گیرد، تعداد زیادی از مردم به‌طور همزمان تصمیم به سفر بگیرند. این در حالی است که دو روزه بودن تعطیلات آخر هفته در بسیاری از کشورها باعث می‌شود هر هفته، فرصت مناسبی برای سفر در اختیار مردم باشد و در نتیجه، هم از ترافیک شدید سفرها در معدود تعطیلات چند روزه کاسته می‌شود و هم، مقاصد گردشگری متنوع می‌شود و توسعه می‌یابد. علاوه بر این عامل، عوامل دیگری هم در بروز پدیده‌هایی مثل ترافیک سنگین جاده‌های شمالی در روزهای گذشته موثر بوده است. به‌عنوان مثال، توسعه نامتوازن کشور که به رشد جمعیتی شدید تهران بدون رشد متناسب زیرساخت‌ها و امکانات این شهر منجر شده نیز به بروز این معضل دامن زده است. از سوی دیگر، بی‌توجهی به سایر مقاصد گردشگری در کشور با وجود جاذبه‌های گردشگری متنوعی که در مناطق مختلف ایران وجود دارد، باعث شده مناطق شمالی به یگانه مقصد گردشگران در تعطیلات تبدیل شود و درنتیجه، جمع شدن این مسائل در کنار هم در مقاطعی مثل تعطیلات سه‌روزه هفته گذشته، به معضل ترافیکی اخیر و هدر رفتن زمان تعداد زیادی از مردم، منجر شود.

مطالبه ملی افزایش تعطیلات
«دنیای اقتصاد» در ماه‌های گذشته در گزارش‌های تحلیلی متعددی به مقایسه وضعیت تعطیلات در ایران و کشورهای دیگر پرداخته و ضرورت سازماندهی تعطیلات را مورد بررسی قرار داده است. به‌عنوان مثال، در آخرین نمونه از این گزارش‌ها با عنوان «مطالبه ملی افزایش تعطیلات» که در هفته گذشته و یک روز قبل از تعطیلات عید فطر منتشر شد، این موضوع مورد اشاره قرار گرفت که در بین 50 اقتصاد بزرگ جهان و 31 کشور اسلامی، همگی به جز ایران به این نتیجه رسیده‌اند که «دوروزه شدن تعطیلات» اثرات بهتری برای رفاه اجتماعی و کارآیی اقتصادی در پی دارد. همچنین نظرسنجی «دنیای اقتصاد» از 60 صاحب‌نظر اقتصادی نیز نشان می‌دهد که 95 درصد از آنها موافق دو روزه شدن تعطیلات و اضافه شدن «شنبه» به جمعه در تعطیلات آخر هفته کشور هستند. بررسی‌های انجام شده در این گزارش نشان می‌دهد «ایران» و «کلمبیا» بالاترین میزان تعطیلات «مناسبتی» را در بین کشورهای جهان دارند و با این حال، به دلیل یک‌روزه بودن تعطیلات آخر هفته، تعداد کل تعطیلات در ایران از متوسط تعداد روزهای تعطیلات در اقتصادهای توسعه‌یافته، حدود 40 روز کمتر است. بر اساس این بررسی‌ها، تجربه کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد که اضافه شدن یک روز به تعطیلات آخر هفته نه تنها زیان اقتصادی به همراه ندارد، بلکه از کانال‌هایی مثل «توزیع یکنواخت زمانی و جغرافیایی مسافرت‌ها و رونق گردشگری»، «بهره‌وری نیروی کار» و «کاهش هزینه‌های آلودگی» به افزایش رفاه و کارآیی اقتصادی منجر می‌شود. اشکالات متعدد نظام کنونی تعطیلات و منافع قابل توجه اصلاح آن، بازنگری در نظام کنونی تعطیلات را به یک مطالبه ملی تبدیل کرده است که باید گام‌های لازم برای تبدیل آن به یک سیاست برداشته شود. برای این کار، نهادهای مشورتی متعدد موجود در کشور مثل مرکز پژوهش‌های مجلس، مراکز تحقیقاتی دانشگاهی و سایر مراکز تحقیقاتی و مشاوره‌ای وابسته به نهادها مثل مرکز تحقیقات ریاست جمهوری نیز می‌توانند با سنجش هزینه-فایده نظام فعلی و تبعات اصلاح آن، به تصمیم‌گیری درخصوص این مساله ملی که زیان‌های آشکار و پنهان آن اقتصاد ملی را نشانه گرفته است، بپردازند.

تعطیلات عید فطر درحالی به پایان رسید که سناریوی سونامی سفرهای داخلی در جاده‌های کشور تکرار شد؛ سناریویی که قربانیان اصلی آن هم مردمی هستند که ساعت‌ها در ترافیک می‌مانند و تعطیلات‌شان به هدر می‌رود و هم مردمی که در مقصد، دچار ازدحام و آسیب می‌شوند و اینها همه هزینه‌های متعددی به اقتصاد کشور وارد می‌آورد. هنوز آمار رسمی از تعداد سفرهای انجام شده در تعطیلات عیدفطر منتشر نشده است، اما مشاهدات عینی نشان از حجم بالای سفر در این ایام دارد. بنا بر مشاهده عینی خبرنگار «دنیای اقتصاد»، این حجم بالای سفر در ترافیک محورهای مواصلاتی به شهرهای شمالی کشور از عصر دوشنبه یعنی دو روز پیش از آغاز رسمی تعطیلات قابل اندازه‌گیری بود. در روز آغازین تعطیلات فرمانده پلیس راه کشور از یک طرفه شدن دو محور هراز و چالوس به شمال خبر داد. این مساله ادامه پیدا کرد تا جایی که در فضای مجازی تصاویری با عنوان اعتراض مردم آمل نسبت به بستن جاده هراز منتشر شد؛ خبری که البته بعدا رئیس اداره راه و شهرسازی آمل آن را تکذیب کرد و گفت: «مردم مازندران همیشه مهمان‌نواز بودند و هستند و تمام نیروهای راهداری در محور هراز نیز در آماده باش کامل به سر می‌برند.»

در همین حال معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اشاره به ورود تعداد زیادی مسافر در تعطیلات عید فطر به این استان، از ثبت 3 میلیون و 100 هزار و 520 نفر-شب اقامت در این استان خبر داد. به گزارش «ایرنا» این آمار مربوط به اقامت مسافران از 15 تا پایان 17 تیر است. به گفته مهران حسنی بیشترین ثبت اقامت مسافران در تعطیلات عید فطر امسال مربوط به روز پنج‌شنبه بوده که یک میلیون و 162 هزار و 520 نفر شب ثبت شده؛ این در شرایطی رخ می‌دهد که ظرفیت فضاهای اقامتی این استان تنها 700هزار نفر در روز است. وی همچنین در گفت‌وگویی دیگر پیش‌بینی کرده بود تعداد مسافران تا پایان تعطیلات عید فطر حتی به بیش از این تعداد در تعطیلات نوروزی برسد. این در حالی است که مازندران ۲۰ درصد از حجم ۶۴ میلیون نفر-شب اقامت مسافران نوروزی کشور در سال جاری را از آن خود کرده بود. در پایان ایام تعطیلات نیز وضعیت ترافیکی همان بود که در مسیر رفت رخ داد؛ مسیرها یک طرفه شدند و آنها که صبح از شهرهای شمالی حرکت کرده‌ بودند، بعضا تا پاسی از شب در جاده‌های پر ترافیک ماندند. همین امر خستگی را به‌جای آرامش حاصل از سفر و فراغت عاید آنها کرد.در این بین مسوولان تنها، از مردم خواستند زمان بازگشت خود را به روزهای شنبه و یکشنبه موکول کنند.

 
5مقطع هجوم گردشگران به جاده‌ها
اما جاده‌های هراز، چالوس و تهران- کرج اولین‌بارشان نیست که شاهد این ازدحام هستند و مردم نیز اولین بارشان نیست که تعطیلاتشان را در مخمصه جاده‌های پر ترافیک می‌گذرانند. چنین اتفاقی تقریبا در 5مقطع از سال رخ می‌دهد؛ عید نوروز، تعطیلات 14و15خرداد، تعطیلات عید فطر، روزهای آخر شهریورماه و تعطیلات 22بهمن. بی‌شک بیان مسائلی نظیر اینکه «مردم باید زمان سفر خود را مدیریت کنند» تنها پاک کردن صورت مساله است؛ آن هم در شرایطی که مشاهده می‌کنیم مردم برای بهره‌گیری از حداقل تعطیلات و فرصت‌هایی که دارند، عطش بسیاری دارند و این فرصت‌های کم برای سفر را نیز یادآور می‌شود. در همین حال، به باور کارشناسان و فعالان گردشگری این حجم از ازدحام سفرهای داخلی با ساماندهی تعطیلات و تعریف تعطیلات آخر هفته می‌تواند در تمام ایام سال توزیع شود. با این‌همه حالا گرفتاری‌های تعطیلات به صورت کنونی چه برای کشور، چه برای گردشگران و چه برای مردم محلی بیشتر از فایده‌های آن برآورد می‌شود.

آسیب به جوامع محلی
بخشی از این هزینه‌‌ها متوجه مردم محلی در جوامع میزبان می‌شود؛ مردمی که در چنین تعطیلاتی زندگی‌شان با ازدحام گردشگران احاطه می‌شود و حتی فرصت تفریح و استفاده از این تعطیلات از آنها گرفته می‌شود. هجوم گردشگران در موقعیت‌های مشابه این، به مقاصدی نظیر شهرهای شمالی جدای آنکه موجب ترافیک در این شهرها می‌شود، بعضا آنها را به لحاظ تهیه مایحتاج روزانه خود نیز دچار مشکل و مجبورشان می‌کند که با هزینه‌های بیشتری این مایحتاج را تهیه کنند. به این ترتیب مردم محلی، چه در شهرها و چه در روستاهای مقصد گردشگران، به نوعی مجبور خواهند شد تعطیلات خود را در خانه بگذرانند تا از ازدحام فاصله بگیرند. همه اینها در حالی است که به باور کارشناسان، یکی از اصلی‌ترین اهداف گردشگری رساندن سود اقتصادی به جوامع میزبان است؛ امری که به این ترتیب نقض می‌شود. اما اگر توزیع سفر در تمام ایام سال صورت گیرد، درآمدی پایدار و همیشگی را برای مردم مقاصد گردشگری به ارمغان می‌آورد.

آسیب‌ به گردشگران
ضلع دیگر مثلث آسیب‌های چنین تعطیلاتی، گردشگران هستند؛ گردشگرانی که از مدت‌ها قبل برای بهره‌گیری از تعطیلات خود برنامه‌ریزی می‌کنند، اما در نهایت، تعطیلاتشان در ترافیک می‌گذرد. این موضوع در واقع نقض یکی دیگر از اهداف سفر و گردشگری نیز هست؛ هدفی که از آن به عنوان رسیدن به آرامش و فراغت یاد می‌شود. براین اساس، انتظار می‌رود گردشگران پس از سفر با انرژی مضاعفی به‌کار خود بازگردند، اما گیرافتادن در ترافیک‌های سنگین خستگی را برای آنها به دنبال دارد. از سوی دیگر، هزینه‌های بالا برای خرید مایحتاج یا اقامت نیز آسیب دیگری است که در چنین شرایطی متوجه گردشگران می‌شوند. علاوه‌بر آنکه به‌طور معمول در ایام اوج سفر، هزینه خدمات گردشگری افزایش پیدا می‌کند، در برخی موارد این بالا رفتن هزینه‌ها بیش از معمول و سودجویانه است. چنین اتفاقی برای تورهای گردشگری نیز رخ می‌دهد. در تعطیلاتی مشابه تعطیلات عید فطر، از آنجا که همه خدمات گردشگری در مقاصد سفر گران‌تر می‌شود، تورها نیز با در نظر گرفتن این هزینه‌ها، مجبور می‌شود قیمت‌های خود را بالا ببرند؛ البته در مواردی نیز چنانچه اشاره شد این افزایش قیمت‌ها از سوی تورها نیز سودجویانه است. این بالا رفتن هزینه‌ها در این تعطیلات نیز خود را نشان داد؛ مثلا یک سفر2 شبه هوایی به شیراز که شامل خدماتی نظیر صبحانه، ورودیه موزه‌ها و هتل 4 یا 5 ستاره می‌شد، یک میلیون و 100 هزار تومان قیمت گذاشته شد.

آسیب به اقتصاد کشور
این مثلث به باور کارشناسان با آسیب‌هایی که به کشور تحمیل می‌شود، کامل خواهد شد. از بین رفتن و تخریب جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بر اثر هجوم گردشگران بدون توجه به ظرفیت‌های این سایت‌ها، هدررفت سوخت و انرژی، حوادث رانندگی و تلفات جاده‌ای و... تنها گوشه‌ای از هزینه‌هایی که است که سفرهای پرشمار در تعطیلات تجمیع شده به کشور تحمیل می‌کند. به گزارش «ایسنا» آن گونه که پزشکی قانونی اعلام کرده، طی تعطیلات عید فطر سال گذشته، یعنی از 25 تا 29 تیرماه سال 94، 297 نفر در حوادث رانندگی فوت کردند؛ یعنی در پنج روز به‌طور متوسط روزانه 50 نفر در حوادث ترافیکی کشور کشته‌ شده‌اند. مقایسه این آمار نشان می‌دهد تعداد کشته‌شدگان حوادث رانندگی در تعطیلات عید فطرسال گذشته با نرخ متوسط روزانه 50 نفر مورد فوتی، از میانگین شمار کشته‌شدگان حوادث رانندگی در کل سال 94 با نرخ روزانه 45 مورد فوتی نیز بالاتر است. در همین حال، به گفته رئيس پليس راهنمايي و رانندگي ناجا هر سال به‌طور ميانگين يک ميليون وسيله نقليه به چرخه حمل و نقل اضافه مي‌شود و علاوه‌بر اين، با دريافت يک ميليون گواهينامه توسط متقاضيان به صورت سالانه، افزايش ترافيک در سطح جاده‌ها را داريم. سردار تقی مهري یادآور می‌شود که با این‌همه، شرايط و ظرفيت جاده‌ها با اين حجم تقاضا برابر نيست و نيازمند اتخاذ تدابير کارآمدي در اين حوزه هستيم. پیش از این نیز مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی پیش‌بینی کرده بود مصرف سوخت در این تعطیلات 30درصد افزایش یابد و به 95 میلیون لیتر برسد. گردشگری داخلی تنها یکی از حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی است که عدم ساماندهی و توزیع نشدن تعطیلات در طول سال به آن ضربه می‌زند؛ آن هم درحالی‌که این موضوع امری تجربه شده در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله 50اقتصاد بزرگ جهان و 30کشور اسلامی دیگر به جز ایران است. به نظر می‌رسد نگاهی به این تجارب می‌تواند قفل این مشکل را در ایران نیز بشکند و از تکرار چنین سونامی‌هایی در سفرهای داخلی جلوگیری کند. «دنیای اقتصاد»