>>بررسی اثرات مثبت تعطیلی دو روزه آخر هفته در «کره‌جنوبی»

>>>مقایسه الگوی تعطیلات در ایران با کشورهای توسعه‌یافته// 30مهر95

 
از پیشخوان رسانه ها - کره‌جنوبی در سال 2002 تصمیم گرفت تعطیلات خود را در هفته به دو روز افزایش و تعداد روزهای کاری خود را به 5 روز در هفته تقلیل دهد. بهبود صنعت سفر و گردشگری در این کشور از جمله دلایلی بود که کره‌جنوبی را به اتخاذ چنین تصمیمی واداشت. علاوه‌بر این، عموما دولت‏ها چنین تصمیماتی را در جهت بهبود تعادل میان کار و زندگی و نیز افزایش رفاه خانواده ‏ها انجام می‏دهند که خود می‌تواند بر بهره‏وری نیروی کار در کشور موثر بوده و از این طریق بر تولید و اقتصاد یک کشور اثر بگذارد. در برخی تحقیقات ابتدایی که در کره‌جنوبی انجام گرفته بود، گمان می‏رفت تغییراتی که در بخش گردشگری به‌دلیل اعمال این سیاست روی ‏می‌دهد این‌گونه باشد: تقاضای سفرهای داخلی تا 7 درصد در سال افزایش پیدا کند؛ الگوی ترجیحی سفر مبتنی بر سفرهای خانوادگی، تورهای سلامت و برخی موارد دیگر از این دست باشد؛ کسب‌وکار بخش گردشگری با فراهم آوردن اقامتگاه‏های ارزان‏قیمت‏تر تغییر کند و در نهایت تعداد افراد شاغل در بخش منابع انسانی صنعت گردشگری به لطف کارآمدتر شدن مدیریت گردشگری بهبود یابد.
 

کره چطور به تعطیلات دوروزه رسید؟
کره‏ای‏ها از گذشته به دلایلی از جمله دستمزدهای پایین، 6 روز در هفته سرکار می‏رفتند. گفت‌وگوها میان اتحادیه‏های کارگری و شرکت‌ها که 5 روز کاری در هفته را اجرا می‏کردند، از ماه مه سال 2000 آغاز شد. پس از مذاکرات طولانی و خسته‏کننده، بخش بانکی نخستین قسمتی بود که با هفته کاری 5 روزه در اواخر ماه مه آن سال موافقت کرد. اگرچه نهادهای دولتی و برخی شرکت‌های خصوصی پیش از آن هفته‏های کاری 5 روزه را معرفی کرده بودند که عمدتا با تعطیلات شنبه‏ها انجام می‏شد، اما اکثریت شرکت‌های این کشور و تمام نهادهای آموزشی هنوز در روز شنبه نیمه تعطیل بودند. البته تمام این امور از سال 2002 با شدت بیشتری رو به تغییر گذاشت و شرکت‌های بیشتری به این تقاضا که کارگران می‏خواستند کار کمتری کنند و از زندگی بیشتر لذت ببرند، پاسخ دادند.تعطیلات دو روزه در زمان رئیس‌جمهوری کیم دائه جونگ آغاز شد که در سال 1997 برای انجام اصلاحات و برنامه‏های رفاهی انتخاب شده بود. دولت این کشور نقش میانجی بین نیروی کار و مدیریت را بیش از دو سال به‌عهده گرفت تا به آنها کمک کند بر معضلات مربوط به قانون 5 روزه شدن هفته کاری چیره شوند. اما دو طرف با توجه به مشکلاتی که داشتند، در دستیابی به توافق نهایی برای کاهش دستمزدها و موارد دیگر در ازای هفته‏های کاری کوتاه‌تر، با مشکلاتی مواجه شدند.

نظام کاری 5 روزه که خواهان کاهش ساعات کاری قانونی از 44 ساعت به 40 ساعت بود، یکی از موضوعاتی بود که بیشترین درگیری و چانه‏زنی را میان نیروی کار و مدیریت به وجود آورده بود. نیروی کار می‏خواست اطمینان یابد که از این سیاست متضرر نمی‏شود و مرخصی با حقوق بیشتر دریافت می‏کند، درحالی‌که مدیریت درصدد حداقل کردن آنها بود. برای فراهم آوردن توافق میان مدیریت و نیروی کار، دولت به بانک‏ها و نهادهای مالی کمک کرد تا با هفته کاری 5 روزه انطباق پیدا کنند. دولت در آن زمان تصمیم خود را گرفته بود که این نظام جدید کاری را تا سال 2010 در تمامی بخش‏های اقتصاد اجرایی کند. با این وجود، برخی رهبران کسب و کارها در مورد کاهش ساعات کاری دغدغه‏هایی داشتند و حدس می‏زدند سودآوری شرکت‌های آنان کاهش یابد. منتقدان عقیده داشتند سیستم جدید تا 8/ 19درصد میزان مخارج را افزایش می‏دهد و هزینه‏های رفاهی و نیروی کار را بالا می‏برد که به نوبه خود می‏توانست موجب افزایش 8/ 15 درصدی در قیمت محصولات شود. آنان فکر می‏کردند ممکن است رقابت‏پذیری کره در صادرات تحت تاثیر قرار بگیرد که حدود یک‌سوم تولید ناخالص داخلی کره را تشکیل می‏داد و به‌دلیل این مساله ممکن بود، کسب‌وکارهای محلی این کشور را ترک کنند. همین‌طور این تعطیلات برای بنگاه‏های کوچکی که تا حد زیادی وابسته به نیروی انسانی بوده و از کمبود آن رنج می‏بردند، اثر منفی می‏گذاشت. برخی از صاحبان صنایع نیز معتقد بودند تعطیلات دو روزه در کره باید اختیاری و بدون الزام قانونی باشد تا زمان لازم را برای تعدیل و یافتن راه‏هایی برای جبران زیان‏های وارده فراهم آورد. با این وجود، دولت برای اجرایی کردن تعطیلات دوروزه در تمام بخش‏ها فشار آورد و البته مشوق‏هایی مانند کاهش مشارکت آنها در تامین وجوه تامین اجتماعی برای بنگاه‏های کوچک و متوسط ایجاد کرد.

 
اثرات تعطیلات دو روزه بر گردشگری داخلی کره
از سوی دیگر کاهش یافتن روزهای کاری هفته، برای صنعت سفر و گردشگری محلی نیز تاثیراتی را به همراه داشت. نهاد تحقیقات گردشگری کره‌جنوبی در سال 2002 گزارشی را منتشر کرد که مطابق آن پیش‏بینی شده بود اگر تولید ناخالص داخلی کره‌جنوبی با نرخ ثابت سالانه 4 تا 5 درصد تا سال 2007 به رشد ادامه دهد، تعداد گردشگران کره به‌طور میانگین بین سال‏های 2002 تا 2007 سالانه 1/ 7 درصد افزایش خواهد یافت. این سازمان همچنین پیش‏بینی می‏کرد درآمد ایجاد شده از صنعت گردشگری محلی به‌طور میانگین سالانه 9/ 2تریلیون وون (معادل با 41/ 2 میلیارد دلار در سال 2002) افزایش یافته و در مجموع تا پایان سال 2007 به 9/ 17 تریلیون وون برسد. آژانس‏های سفر محلی نیز با ارائه بسته‏های سفر جدید برای خانواده‏ها و طبیعت گردی، روی افزایش میزان سفرها در آخر هفته حساب باز کرده بودند. آژانس‏های سفر این کشور معتقدند کره‏ای‏ها تقریبا به‌طور منظمی در دهه گذشته به تمام گوشه‏های جهان سفر کرده‏اند که البته با تعداد بیشتر شاغلان جوان‏تر که زمان محدودتری برای سفر دارند، آنان باور دارند مقاصدی که در فاصله نزدیک‏تر قرار داشته باشند، محبوبیت بیشتری نیز خواهند یافت. پارک‏های سرگرمی و تفریحگاه‏ها نیز با مطرح شدن این تعطیلات دو روزه آخر هفته شروع به افزایش تسهیلات خود کردند. همچنین شرکت هیوندای موتور افزایش 41 درصدی از نظر تعداد فروش وسایل نقلیه تفریحی در طول 5 ماه نخست سال 2002 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته را تجربه کرد. علت آن هم این بود که خانواده‏ها آمادگی بیشتری برای استفاده از جاده‏ها پیدا کرده بودند.

علاوه‌بر اینها، وقتی زمان مردم برای تعطیلات از یک روز به دو روز افزایش پیدا کرد، سفرهای بیشتری انجام شد و اقامت شبانه نیز افزایش یافت و از این طریق صنایع اقامتی نیز تحت‌تاثیر قرار گرفتند. برخی شرکت‌های ارائه‏کننده تورهای داخلی به‌دلیل افزایش تعطیلات، انتظار افزایش فروش 20 درصدی در سال 2003 را داشتند. برخی تفریحگاه‏ها نیز مانند مجموعه اسکی هیوندای سونگ‏وو در شمال شرقی کره‌جنوبی، به تسهیلات خود در پی انتظار مبنی بر ورود تعداد گردشگران بیشتر، افزودند و سعی کردند برای این کار بسته‏های سفر آخر هفته را طراحی کنند.با این وجود، مسوولان گردشگری و تحلیلگران این بخش معتقد بودند که کار بیشتری باید انجام می‏شد تا به جذابیت سفرهای داخلی کمک شود که افزایش و به روز کردن تسهیلات اقامت و اسکان دادن مسافران، در کنار به روز کردن زیرساخت‏ها برای فعالیت‏های مربوط به فراغت و ورزشی از این جمله بودند. ایجاد ترافیک شدید در بزرگراه‏های کشور کره‌جنوبی نیز به نوبه خود مساله‏ساز بود. برای حل کردن مسائل موجود در این سیاست‌گذاری، وزارت فرهنگ و گردشگری کره‌جنوبی طرحی را به اجرا گذاشت تا گردشگری داخلی این کشور را ارتقا دهد و حمایت مالی مورد نیاز را برای ساخت تسهیلات ورزشی و فراغتی بیشتر در سراسر کشور برعهده گرفت.

 
اهدافی برای تعریف تعطیلات دو روزه
اهدافی که کره‌جنوبی با سیاست‌های مربوط به تعطیلات و برخی سیاست‌های دیگر مد نظر داشت، برای کشور مزایای فراوانی به همراه می‏آورد. این اهداف شامل درآمدزایی 9/ 5میلیارد دلاری در سال 2002 و 10 میلیارد دلاری در سال 2008 از محل گردشگری، ورود 5/ 5 میلیون گردشگر خارجی در سال 2002 و 7 میلیون نفر در سال 2008 بود. همچنین گسترش یکپارچگی این کشور با جهان و اقتصاد جهانی، جذاب شدن سفر به این کشور در شرق آسیا و 5 روزه شدن هفته کاری، از عوامل اثرگذار بر افزایش تعداد گردشگران در کره‌جنوبی محسوب می‏شد. کره‌جنوبی تنها عضو سازمان همکاری توسعه اقتصادی بود که برنامه آن 6 روز کاری در هفته و شنبه‏های آن به صورت نیمه تعطیل بود. پیش از برقراری این سیاست، با توجه به آماری که وزارت کار کشور کره‌جنوبی اعلام کرده بود، مردم این کشور به‌طور میانگین 9/ 47 ساعت در هفته کار می‏کردند که از بسیاری کشورها ازجمله تایوان که میانگین ساعات کاری آن 6/ 44 ساعت بود، ایالات متحده آمریکا با میانگین 4/ 37 ساعت، آلمان با 9/ 42 ساعت و ژاپن با 3/ 36 ساعت بیشتر بود. کارمندان بانکی که تعداد آنان به بیش از 80 هزار نفر می‏رسید نخستین بهره را از سیاست مربوط به افزایش تعطیلات بردند. طبق تحقیقات اقتصادی شرکت خصوصی سامسونگ، هفته کاری 5 روزه مصرف داخلی را تا 10 درصد افزایش می‏داد و موجب می‏شد رشد اقتصادی این کشور تا 57/ 0 درصد افزایش پیدا کند. بانک مرکزی کره نیز در پیش‏بینی‏های خود اعلام کرده بود که هفته کاری کوتاه‏تر موجب خلق تقریبا 2/ 2 میلیارد دلار در سال می‏شود. انتظار می‏رفت این سیاست جدید مخارج گردشگری را تا 10 درصد افزایش داده و 74 هزار و 64 شغل ایجاد کند. از سوی دیگر، ‏ طبق تحقیقات مرکز مشاوره تحقیقات صنعت تفریحات کره، انتظار می‏رفت صنعت تفریحات داخلی این کشور تا سال 2010 در نتیجه کاهش هفته کاری، به بازاری 5/ 33 میلیارد دلاری ارتقا پیدا کند. به عقیده سازمان کار کره‌جنوبی، هفته‏های کاری کوتاه‏تر در نهایت با بهبود بخشیدن به فرهنگ کسب و کار در کشور موجب رشد اقتصادی می‏شدند. در هر حال ارائه این آمارها اگرچه بعدها به‌طور منسجم ادامه پیدا نکرد، اما تحقیقات کلی نشان‌دهنده این بود که تعطیلات دو روزه اثر مثبتی بر گردشگری کره‌جنوبی داشته است.

>>مقایسه الگوی تعطیلات در ایران با کشورهای توسعه‌یافته
مقایسه الگوی تعطیلات ایران با اقتصادهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد وجود سه سوءتفاهم در این حوزه یکی از دلایل بهره‌وری و کارآیی اندک نیروی کار در اقتصاد ایران است. این سه سوءتفاهم با ساعت شروع به کار، حجم کار روزانه و تعداد روزهای کاری مرتبط است. در مورد نخست، تصور می‌شود «افزایش ساعات کار هفتگی باعث افزایش بهره‌وری می‌شود.» در حالی که تحقیقات بین‌المللی به‌ویژه مطالعات سیاست‌گذاری در سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) از ارتباط منفی بین افزایش ساعات کاری و بهبود بهره‌وری حکایت دارد. در نتیجه این یافته‌ها، حجم ساعات کاری در اغلب اقتصادهای توسعه‌یافته نزولی شده است. سوءتفاهم دوم به «زمان مناسب شروع ساعت کاری بازمی‌گردد»؛ در حالی که در ایران تصور بر این است شروع ساعت کاری مناسب بین 7 تا 8 صبح است بررسی‌ها نشان می‌دهد شروع کار یا حتی تحصیل از ساعات ابتدایی روز، بازدهی فرد را کاهش می‌دهد و بسیاری از کشورها شروع کار را به ساعت 9 صبح تغییر داده‌اند. سومین سوءتفاهم نیز این است که تصور می‌شود «تعطیلات اثر منفی بر تولید ناخالص داخلی دارد» اما اکثر تحقیقات تعطیلات «منظم و متوالی» را که معمولا در قالب «دو روز تعطیل در آخر هر هفته» می‌گنجد، زمینه‌ای برای بهبود بهره‌وری نیروی کار و ارتقای سطح تولید عنوان می‌کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد نظام فعلی تعطیلات ایران که با دو مولفه اصلی «پراکندگی» و «یک‌روزه بودن» قابل توصیف است، از جنبه‌های متعددی بر بهره‌وری نیروی کار تاثیر منفی دارد. برخلاف اغلب کشورها که در آنها تعطیلات تقویمی به شکل «دو روز تعطیلی متمرکز در آخر هفته» درآمده، نظام تعطیلات تقویمی ایران به شکل «یک روز تعطیلی آخر هفته» به همراه «تعداد قابل توجهی تعطیلات پراکنده» در مناسبت‌های تقویمی است. مطالعات موجود نشان می‌دهد میزان بهره‌وری به‌طور معمول پس از یک روز تعطیلی کاهش می‌یابد و پراکندگی این روزها، روزهای با بهره‌وری پایین را افزایش می‌دهد. این در حالی است که استراحت کافی در تعطیلات بیش از یک روزه، به افزایش بهره‌وری در فردای آنها منجر می‌شود. علاوه بر این، پراکنده بودن تعطیلات باعث می‌شود امکان برنامه‌ریزی سلب شده و مطلوبیت تعطیلات برای استراحت نیروی کار نیز کاهش یابد. در نهایت، کم بودن تعطیلات متوالی و چندروزه در ایران، باعث می‌شود که میزان سفر نیز در اکثر هفته‌ها پایین باشد و در روزهای تعطیل متوالی، با شدت زیادی افزایش یابد. در نتیجه، فرصت‌های شغلی صنعت توریسم نمی‌تواند روی یک جریان درآمدی پیوسته و منظم حاصل از مسافرت در روزهای تعطیلات آخر هفته حساب باز کند و شلوغی بیش از حد اماکن سیاحتی در معدود تعطیلات چند روزه نیز، از مطلوبیت تعطیلات برای مسافران بکاهد. به همین دلیل، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند سیاست‌گذاران در کشور اصلاح بنیادی نظام تعطیلات در ایران را با ملاحظه بیشینه کردن رفاه ملی، در دستور کار قرار دهند.

کاهش میانگین ساعت کاری در جهان
آمارهای مربوط به ساعت کاری بیانگر کاهش میانگین ساعات کاری در سال‌های اخیر است. براساس آمارهای سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD)، میانگین ساعات کاری سالانه در آمریکا در بین سال‌های 2000 تا 2007، به میزان 1810 ساعت بود. اما در بین سال‌های 2007 تا 2014 میانگین ساعت کاری سالانه در کشور آمریکا به 1780 ساعت کار کاهش یافت. درمیان 34 کشور عضو OECD نیز میانگین کار سالیانه، بین سال‌های 2000 تا 2007، 1817 ساعت کار به ازای هر نیروی انسانی بوده. میانگین این عدد نیز در سال‌های 2007 تا 2014 به 1765 ساعت کار کاهش یافت. بررسی ساعات کاری در کشورهای عضو اتحادیه اروپا در بیست ساله منتهی به سال 2011، نشانگر کاهش میانگین تعداد ساعات کار هفتگی از 38 ساعت به 36 ساعت است.
 

بهره‌وری پایین در ساعات بالا
میانگین ساعات کار هفتگی در ایران حدود 44 ساعت است که بالاترین میانگین ساعت کار در مقایسه با دیگر کشورهای جهان است. با وجود «سرانه کار سالیانه» بالا، «سرانه کار مفید» هر ایرانی با میانگین این متغیر در کشورهای توسعه یافته اختلاف معناداری دارد. به عقیده کارشناسان این امر ریشه در «بهره وری» پایین نیروی کار دارد. بهره وری از تقسیم «تولید ناخالص ملی» بر حاصل جمع تجمعی ساعات کار کارگران در طول یک سال به دست می‌آید. این عدد نشان می‌دهد که هر ریال هزینه برای کارکنان چه میزان «ارزش افزوده» ایجاد کرده است. در حال حاضر بهره‌وری در کشورهای توسعه یافته در حدود 4 برابر بهره وری در ایران است. در آخرین بررسی مجمع جهانی اقتصاد از وضعیت اقتصادی 144 کشور در پایان سال 2014، ایران از نظر بهره‌وری نیروی کار در رتبه 142 قرار گرفت. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سرانه ساعت کار مفید در ایران 800 ساعت است. این در حالی است که این عدد برای آلمان 1700 ساعت است. یعنی هر آلمانی با وجود تفاوت ده ساعته در میانگین کار هفتگی، نسبت به یک ایرانی و استفاده از 34 روز تعطیلی بیشتر، دو برابر یک ایرانی کار مفید انجام می‌دهد.

 
افزایش ساعت کاری، کاهش بهره وری
با افزایش ساعات کاری «بهره وری نهایی» کاهش پیدا می‌کند. یافته‌های یک پژوهش روی ساعت کاری کارگران در کشور انگلستان نشان می‌دهد که زمانی که ساعات کاری هفتگی در بازه 45 تا 50 قرار دارد، بهره وری شروع به کاهش شدید می‌کند. بررسی رابطه بین ساعت کاری و میزان تولید در کشورهای اروپایی عضو OCED نیز نشان می‌دهد که با عبور از مرز 1935 ساعت کار در سال، به ازای یک درصد افزایش در زمان کاری در حدود یک درصد افت در بهره‌وری اتفاق می‌افتد.

 
افزایش بهره‌وری با تعطیلات متمرکز
مطالعات بیانگر کاهش فرسودگی کاری و افزایش کارآیی در روزهای پس از تعطیلات است. تعطیلات یک روزه تاثیر چندانی بر بهبود عملکرد نیروی کار ندارد، از سوی دیگر اثر تعطیلات چند روزه بر بهره‌وری نیروی کار در ابتدای بازگشت از تعطیلات بیش‌تر از تعطیلات دو روزه است. اما پس از بازه 48 تا 72 ساعت کار در هفته این تاثیر مثبت روی بهره وری از بین می‌رود. علاوه بر این سهم نهایی و فزاینده هر روز تعطیل بر بهبود عملکرد نیروی کار، با افزایش زمان تعطیلات کاهش پیدا می‌کند. بنابراین بیشترین تاثیر تعطیلات روی بهره وری در صورتی حاصل می‌شود که تعطیلات چند روزه به‌صورت متوالی در تقویم قرار داشته باشند. براساس تقویم سال 1395 بیشترین تعطیلات در کشور به شکل تعطیلات یک روزه هستند. تحقیقات حکایت از تاثیر نامطلوب تعطیلات یک روزه بر اقتصاد کشور دارد. تعطیلاتی که در حدود 70 درصد تعطیلات در کشور را تشکیل می‌دهند.
 

تغییرات مثبت شیفت کاری 9-17 بر بهره‌وری
پس از انقلاب صنعتی، کارخانه‌ها سعی در به حداکثر رساندن میزان تولیدات خود با بهره‌گیری حداکثری از نیروی کار بودند. در آن زمان مدت زمان کاری بین 10تا 16 ساعت بود. این زمان طولانی و طاقت فرسا سبب شکل‌گیری و پیروزی کمپینی با شعار «8 ساعت کار، 8 ساعت استراحت و 8 ساعت تفریح» شد. چندی پس از آن «هنری فورد» 8 ساعت کار روزانه را به‌عنوان استانداردی که تا حدود یک قرن پا برجا بود، معرفی کرد. امروزه در اکثر کشور‌ها شیفت کاری هشت ساعت و به‌طور معمول بین 9 تا 17 است. در کشور ما ساعت کاری روزانه بازه ساعات 8 تا 16 را در بر می‌گیرد. زمان شروع شیفت کاری بر عملکرد کارکنان در طول شیفت کاری اثرگذار خواهد بود. نتایج یک بررسی روی کارمندان آمریکا، نشان می‌دهد که شروع شیفت کاری از ساعت 8 نسبت به ساعت 9 تاثیرات مثبتی بر افزایش بهبود بهره وری دارد. یکی از مراحل 4 گانه هشیاری در علوم شناختی، مرحله خروج از تمایل به خواب است، این مرحله در میان کارکنانی که کار خود را در ساعت 9 آغاز می‌کنند با احتمال بیشتری پیش از شروع کار سپری می‌شود. در نمونه آماری بررسی شده در این پژوهش کارگران در ساعت شروع کاری 8 جز دسته‌ای بودند که پس از کارگران شب کار، کمترین میانگین استراحت هفتگی در بیرون از محیط کار را تجربه می‌کردند. کمترین میزان خستگی در طول شیفت کاری مربوط به کارمندانی بود که شیفت کاری خود را ساعت 9 صبح آغاز می‌کنند. همچنین کارمندان با ساعت کاری ثابت نسبت به کارمندان با شیفت کاری متفاوت عملکرد بهتری در محیط کار از خود نشان می‌دهند. «سیکل طبیعی» بدن کارمندان در این حالت فرسودگی کمتری را در محیط کار ایجاد خواهد کرد. هر تغییر شیفت به 7 تا 12 روز برای تطبیق سیکل طبیعی بدن با شرایط کاری جدید نیاز دارد.//دنیای اقتصاد