>>تحلیل ظریف از شرایط کنونی روابط بین‌الملل

>>>پاسخ ظریف به سوءتفاهم از قدرت آمریکا؛ معنای توافق با آمریکا چیست؟ // 16 اردیبهشت 96

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در سخنانی به تشریح وضعیت فعلی روابط بین‌الملل و موقعیت ایران پرداخت و با اشاره به اینکه «امروز محیط‌بازی عوض شده است»، تاکید کرد که اگر نتوانید خودتان را با این تحولات انطباق بدهید «اگر نابود نشوید، حداقل منزوی می‌شوید.» ظریف در این سخنرانی که در جمع استادان دانشگاه روابط بین‌الملل ایراد شد با پرداختن به این موضوع که دوران هژمونی به سر آمده گفت که اگر چه قدرت‌‌های بزرگ نفوذ دارند، ولی کنترل و توان تحمیل اراده خودشان را ندارند. به گزارش« ایسنا» رئیس دستگاه دیپلماسی در سخنرانی‌اش با عنوان «شرایط سیال روابط بین‌الملل و جایگاه و موقعیت جمهوری اسلامی ایران» با بیان اینکه این تصور اشتباه است که هر کاری که آمریکا کرده حتما باید یک کار از پیش حساب شده و پیش‌بینی شده و تدوین شده باشد تاکید کرد بسیاری از تصمیمات و سیاست‌های آمریکا به‌دلیل شرایط سیال روابط بین‌الملل است. او همچنین در سخنانی حمله به سفارت عربستان را خیانت تاریخی توصیف کرد.

 
دوران هژمونی آمریکا به‌سر آمده
ظریف با اشاره به سر آمدن دوران هژمونی افزود: «نکته‌ای که در این فرآیند تغییر مهم است و امیدوارم ما بتوانیم در جمهوری اسلامی به اندازه کافی به آن توجه کنیم این است که اگر چه قدرت‌‌های بزرگ نفوذ دارند، ولی کنترل و توان تحمیل اراده خودشان را ندارند.» رئیس دستگاه دیپلماسی ادامه داد: «شما دیدید در سوریه، آمریکا و روسیه تصمیم گرفتند آتش‌بس بشود، اما نشد. این تحول، تحول عمده دیگری است که مخصوصا باید مورد توجه کسانی قرار بگیرد که آمریکا را قدر قدرت می‌دانند. بعضی‌ها حتی فکر می‌کنند که اگر جایی آمریکا کاری انجام می‌دهد و ما منطق آن را نمی‌فهمیم نباید بگوییم آمریکا سردرگم است. اینها می‌گویند حتما آمریکا برنامه کلی از پیش طراحی شده‌ای داشته که ما نمی‌فهمیم. می‌گویند مگر می‌شود آمریکایی‌ها ندانند، مجبور شوند یا اشتباه کنند؟ آمریکا را در عمق ذهنشان عالم کل و فعال ما یشاء می‌دانند. اینها مدل‌های فکری به جا مانده از گذشته است.»

 
به شرایط توجه نداشته باشیم، منزوی می‌شویم
ظریف در این سخنرانی با اشاره به اینکه تفاوت میان موفقیت یعنی درست فهمیدن و نابودی یعنی فهم غلط، افزود: «بی‌توجهی به موضوع هم گزینه دیگر پیش‌رو است که اگرچه ممکن است به نابودی نینجامد، اما به حذف و به حاشیه رانده شدن منجر می‌شود. اگر توجهی نداشته باشید به اینکه در دنیا چه می‌گذرد و چه تحولاتی در جریان است و نتوانید خودتان را با این تحولات انطباق بدهید حداقل منزوی می‌شوید، اگر نابود نشوید.» البته او تاکید کرد انطباق هم به معنی تسلیم شدن نیست؛ به معنی کنشگری بر اساس فهم دقیق این تحول است. ظریف با اشاره به اینکه شرایط برای کنشگری ایران بسیار مهیاست و ایران ماهیتش این است که همه داشته‌های خود را از درون خود می‌گیرد. به این پرسش اشاره کرد که تفاوت ما با عربستان و حتی با ترکیه چیست؟ او در پاسخ گفت: «اصلی‌ترین تفاوت در این است که آنها برای روابطشان، حتی برخی از آنها برای ادامه حیاتشان نیازمند خارجی‌ها هستند. ما 37 سال است که نه تنها حمایتی از خارجی‌ها نداشته‌ایم، بلکه توانسته‌ایم هم امنیت، هم پیشرفت فنی و هم منابع خودمان را مدیریت کنیم. با همه مشکلاتی که داریم و همه‌مان هم می‌دانیم. »

 
معنای توافق با آمریکا
وزیر امور خارجه در ادامه با اشاره به این موضوع که آمریکا و روسیه نمی‌توانند به جنگ در منطقه پایان بدهند، تاکید کرد: «واضح است که دنباله‌رو و وابسته به یکی از این دو بودن نمی‌تواند مشکلات ما را حل و فصل کند. به نظر من این نوع نگرش ناشی از رسوبات تفکرات جهان دوقطبی است.» او با بیان اینکه منظورش سرشاخ شدن با دنیا نیست، ادامه داد: «فکر نکنیم اگر رفتیم و سر مساله‌ای با آمریکا گفت‌وگو و توافق کردیم پس از آنجا به بعد مسیر ما با آمریکا یکی خواهد بود. البته این به این معنی هم نیست که هر روز دعوا کنیم. خوش خیالی نداشته باشیم نه فقط به علل ایدئولوژیک بلکه به علت درک دقیق شرایط بین‌المللی. بدانیم که در چنین شرایطی معادله بازی عوض شده است؛ ما باید برای این معادله جدید راهکارهای جدید پیدا کنیم. چالش دیگر دنیای امروز این است که نسخه پیچیده و آماده‌ای برای حل مشکلات وجود ندارد.» ظریف با اشاره به شرایط بحرانی و نابهنجار منطقه افزود: «منطقه ما واقعا «در حال شدن» است و «در حال شدن» بودن همواره همراه با چالش، درگیری و تنش خواهد بود. این منطقه در حال شکل‌گیری است.

 
پایان انحصار کنشگری
ظریف در ادامه این سخنرانی با اشاره به این موضوع که دنیای تک‌کنشگر و دو کنشگر به پایان رسیده است، توضیح داد: «عده‌ای وقتی تحلیل می‌کنند که مثلا اگر آمریکا برجام را قبول کرد این حتما قسمتی از طراحی، نقشه و پازل آمریکا بوده و تو اگر نمی‌فهمی، حتما مشکل از توست؛ این یعنی هر کاری که آمریکا کرده باید حتما یک کار از پیش حساب شده و پیش‌بینی شده و تدوین شده باشد. باورشان این است که هر اتفاقی در سوریه می‌افتد حتما آمریکا یک برنامه‌ریزی کرده و این قسمتی از پازل اوست و تو اگر نمی‌فهمی مشکل از فهم توست. می‌گویند مگر می‌شود آمریکای قدر قدرت بدون پیش‌بینی وارد سوریه شده باشد؟ تحلیل‌ها و محاوره‌ها را در سطوح بالای فکری - نه سیاسی - کشور ببینید. بعضا در همین سطح است.»

 
حمله به سفارت عربستان؛ خیانت تاریخی
رئیس دستگاه دیپلماسی با تحلیل این فضا گفت: «یک خطای کوچک در این محیط پرتنش و پرتشنج می‌تواند شرایط را عوض کند. ببینید! ما در آستانه اجرایی شدن برجام دو تحول مهم داشتیم: یکی حمله به سفارت عربستان و دیگری اتفاقی در خلیج‌فارس که برای ناو آمریکایی افتاد. یکی بد مدیریت شد و دیگری درست مدیریت شد. حالا به این ادعا که هر دو حادثه با هدف جلوگیری از اجرایی شدن برجام طراحی شده بود نمی‌پردازیم.اما نوع مدیریت بسیار مهم است. ما روز حمله به سفارت عربستان در جلسه شورای عالی امنیت ملی حضور داشتیم و در آنجا اجماع داشتیم که اگر به سفارت عربستان حمله شود، بهانه‌ای برای شرارت جدید از سوی سعودی آماده می‌شود که همین طور هم شد. اطمینان داشته باشید اگر این حماقت و به نظر من خیانت تاریخی رخ نداده بود امروز شرایط به شکل دیگری بود.

من این را بدون هرگونه تردید به شما می‌گویم. کما اینکه اگر ما آن شب تا صبح بیدار نبودیم و موضوع ملوانان آمریکایی را با عزت و حکمت و سربلندی حل و فصل نکرده بودیم امروز وضعیت دیگری داشتیم.» این مقام دیپلماتیک کشورمان در ادامه با اشاره به اینکه بعضا یک اتفاق حال یا ساختگی یا واقعا اتفاقی، باعث می‌شود سیاستمداران برخلاف وعده‌ها و رویکردهایشان، سیاست‌های دیگری را اعمال کنند به حمله موشکی آمریکا به سوریه در دوره دونالد ترامپ و همچنین در دوران بوش پسر که در زمان رقابت‌های انتخاباتی گفته بود آمریکا نباید درگیر مشکلات بیرونی شود، اما بعد از حادثه 11 سپتامبر که برخی می‌گویند از قبل برنامه ریزی شده بود حمله به عراق و افغانستان را ترتیب داد. به گفته ظریف این اتفاقات به خاطر شرایط سیال روابط بین‌الملل است. در نهایت وزیر امورخارجه با اشاره به این موضوع که در دوران دو قطبی کمتر مشاهده می‌شد که یک اتفاق بتواند مسیر تاریخ را عوض کند؛ بنابراین ما نیاز داریم به اینکه به این تحولات توجه کنیم.//دنیای اقتصاد