در ذهن مکرون چه می گذرد؟ هدف رئیس‌جمهور فرانسه از طرح میانجی‌گری برجامی چیست؟ علت مواضع عجیب و متناقض فرانسه درخصوص بازگشت آمریکا به برجام چیست؟ خاطرات جان کری از سنگ اندازی فرانسه در امضای برجام؛ چرا مکرون میخواهد عربستان هم در مذاکرات برجام و هسته ای باشد؟
خواسته‌های حداکثری مکرون برای احیای برجام مشابه تماس تلفنی جنجالی فابیوس به موگرینی در مذاکرات هسته ای 2015 ژنو؟

از ذهن‌خوانی برجامی مکرون تا دوئل برجامی در آمریکا  
از پیشخوان رسانه ها - امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه مواضع دوپهلویی را در قبال مساله احیای برجام در پیش گرفته است؛ از یک سو مکرون روز جمعه ۱۰ بهمن ماه به شبکه العربیه گفت که عربستان سعودی باید بخشی از مذاکرات بر سر توافق با ایران باشد و این مذاکرات «سختگیرانه» خواهد بود و از سوی دیگر رئیس‌جمهور فرانسه روز پنج‌شنبه ۱۵ بهمن ماه گفت که آماده است تا «میانجی‌ صادقی» برای ازسرگیری مذاکرات بین ایران و آمریکا باشد. مکرون در اظهاراتی در اندیشکده شورای آتلانتیک تاکید کرد که برای حمایت از هر ابتکار عملی از جانب آمریکا برای از سرگیری مجدد گفت‌وگوها هر چه را که در توان داشته باشد به کار خواهد گرفت.

پاریس از ابتدا در قبال برجام مواضع دوگانه‌ای را دنبال می‌کرد و در برخی مقاطع از این کشور به‌عنوان پلیس بد، نام می‌بردند؛ همچنان‌که جان‌کری، وزیرخارجه سابق آمریکا در کتاب خاطراتش در مورد مذاکرات هسته‌ای ماجرای یک تماس تلفنی از لوران فابیوس، وزیرخارجه سابق فرانسه را در روز اجرای برجام شرح داده و می‌نویسد: «وقتی که به وین برگشتیم؛ درحالی‌که آماده نهایی کردن اسناد برجام می‌شدیم، فدریکا موگرینی پیامی دریافت کرد مبنی‌بر اینکه برای لوران فابیوس سوال‌های جدیدی ایجاد شده که می‌خواهد قبل از آنکه موگرینی سند را به نیابت از اتحادیه اروپا امضا کند، پاسخ داده شوند.»این موضوع حتی برای جان‌کری که شاهد تغییر مواضع فرانسه در دقایق پایانی بوده هم عجیب بوده است.

به گفته وزیرخارجه سابق آمریکا از آنجایی که فابیوس پیش‌تر با تمام مسائل موافقت کرده بود این موضع‌گیری‌اش جای سوال داشت. کری می‌نویسد: «او به‌طور مشابهی در ژنو، لوزان و وین هم درست در دقایق پایانی، دغدغه‌های جدیدی مطرح کرده بود.» کری نوشته سرانجام با فابیوس به توافق رسیدند به جای تغییر متن توافق، لحن بیانیه مشترک اتحادیه اروپا و ایران تغییر داده شود. اما در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ که یک‌سال پس از روی کار آمدنش از برجام خارج شد و تحریم‌های حداکثری را علیه ایران اعمال کرد شاهد بودیم که فرانسه تلاش می‌کرد به نوعی توافق حفظ شود. در این رابطه می‌توان به تلاش‌های امانوئل مکرون برای انجام مذاکراتی بین ایران و ایالات‌متحده اشاره کرد که نتیجه‌ای دربر نداشت. مکرون اوایل مرداد ۹۸ پیشنهاد داد که یک خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای ایران باز کند که در صورت بازگشت ایران به اجرای محدودیت‌های هسته‌ای برجام درآمدهای نفتی ایران را تضمین کند. این پیشنهاد در حاشیه نشست سران جی ۷ در شهر بیاریتز فرانسه مجددا مطرح شد و به سفر ناگهانی وزیرخارجه ایران به محل نشست منجر شد. البته این گفت‌وگوها نیز نتیجه‌ای به همراه نداشت. امروز نیز فرانسه پس از آنکه صحبت از حضور عربستان و رژیم اسرائیل در مذاکرات برجام  را مطرح کرد و با مخالفت صریح ایران و حتی اتحادیه اروپا مواجه شد، در رویکردی کاملا متضاد این پیشنهاد را مطرح کرده است که نقش یک میانجی امین را بین تهران و واشنگتن ایفا کند. پیشنهادی که با توجه به سابقه پاریس در طول مذاکرات هسته‌ای و عدم ایفای نقش بی‌طرفانه بعید است مورد پذیرش قرار گیرد.

مذاکرات برجامی واشنگتن و تروئیکای اروپا
درحال‌حاضر نیز مذاکرات بر سر احیای برجام میان دولت جدید آمریکا و تروئیکای اروپا تشدید شده است. آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا روز جمعه ۱۷ بهمن (پنجم فوریه) در یک کنفرانس ویدئویی با همتایان خود از بریتانیا، فرانسه و آلمان در مورد ایران و سرنوشت برجام رایزنی کرد. پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ این نخستین نشستی است که آمریکا با متحدان اروپایی خود درباره سرنوشت برجام برگزار کرده است. به گزارش «ایسنا» به نقل از خبرگزاری رویترز، در شرایطی که طرف‌های برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) چگونگی بازگشت واشنگتن به این توافق را ارزیابی می‌کنند، آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه جدید آمریکا در یک نشست مجازی با وزرای امورخارجه انگلیس، فرانسه و آلمان درباره ایران و سایر موضوعات گفت‌وگو کرد. گفت‌وگویی که ژان ایو لودریان، وزیر امورخارجه فرانسه در پیامی در حساب کاربری‌اش در توییتر آن را عمیق و مهم توصیف کرد. لودریان در پیام خود نوشت: «رایزنی‌های مهم و عمیقی با وزیران خارجه بلینکن، هایکو ماس و دومینیک راب درباره ایران و چگونگی رسیدگی به چالش‌های هسته‌ای و امنیتی منطقه داشتیم.»  پس از آن نیز نخست‌وزیر انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه در تماسی تلفنی درباره موضوعات مختلف، ازجمله ایران و روسیه رایزنی کردند. به گزارش «ایسنا» به نقل از شبکه بی‌بی‌سی، دفتر نخست‌وزیری انگلیس با انتشار بیانیه‌ای از گفت‌وگوی تلفنی امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه و بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس خبر داد و گفت که یکی از موضوعات مورد بحث مساله برجام بوده است.

چرایی پارادوکس سیاست‌های مکرون
در میان کشورهای اروپایی، فرانسه بیشترین علاقه‌مندی و اولویت را در مورد سیاست ‌مدیترانه‌ای و خاورمیانه‌ای دارد که این امر به سوابق استعماری و نفوذی که فرانسه در این منطقه دارد بازمی‌گردد.

این مساله که چرا امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه می‌کوشد نقش متفاوتی را در احیای برجام ایفا کند بخش زیادی به تحولات سیاسی در آمریکا پس از به قدرت رسیدن دموکرات‌ها و پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری بازمی‌گردد. با توجه به نوع رویکرد و سیاستی که دموکرات‌ها در قبال خاورمیانه و به ویژه برجام دارند، عربستان و رژیم صهیونیستی دیگر آن جایگاه سابق را که در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ داشتند ندارند. در سه سال گذشته عملا سیاست‌های ترامپ تحت تاثیر اعمال نفوذ لابی یهودیان و لابی‌های سعودی در واشنگتن قرار داشت اما تیم جدید سیاست خارجی و امنیتی جو بایدن نگاه متفاوتی به موضوع برجام و احیای توافق‌نامه دارند. بنابراین عربستان و رژیم صهیونیستی اکنون تلاش می‌کنند که با توجه به مواضع بایدن در برجام از طریق مکرون وارد شوند و در مسیر توافق اثرگذار باشند. البته در طول مذاکرات برجام در سال 2013 تا 2015 نیز فرانسه تلاش می‌کرد نقش متفاوتی نسبت به دولت‌های اروپایی بازی کند و چند روز مانده به امضای توافق‌نامه برجام، لوران فابیوس وزیرخارجه وقت فرانسه مذاکرات را در وین معلق گذاشته و به پاریس برگشت. وی درخواست‌هایی درخصوص محدودیت‌های بیشتر برای برنامه‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران داشت اما با توجه به نهایی شدن مذاکرات ایران با آمریکا برای امضای توافق‌نامه برجام، در نهایت فرانسه نیز چاره‌ای جز تن دادن به توافق‌نامه برجام نداشت.

خواسته‌های حداکثری مکرون برای احیای برجام، رئیس‌جمهوری فرانسه را به این سمت سوق داده که با طرح حضور عربستان بر سر میز مذاکرات، روند گفت‌وگوها را به سمتی ببرد که فشار بیشتری بر جمهوری اسلامی ایران وارد کند اما جایگاه و توان فرانسه چه در عرصه اروپا و چه در عرصه خاورمیانه در حد و اندازه‌ای نیست که بتواند نقش متفاوتی را در مذاکرات احیای برجام ایفا کند. به همین دلیل ما شاهد یک پارادوکس در سیاست‌های امانوئل مکرون درخصوص احیای برجام و بازگشت آمریکا به این توافق‌نامه هستیم. از یک طرف وی موضوع مشارکت عربستان در توافق برجام را مطرح می‌کند و از طرف دیگر به آمادگی فرانسه برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا اشاره می‌کند. معمولا کشوری می‌تواند نقش میانجی را ایفا کند که نقش بی‌طرف و مثبتی در روند مذاکرات یا یک بحران داشته باشد. این درحالی است که فرانسه نه‌تنها چنین نقشی را در موضوع احیای توافق‌نامه برجام ندارد بلکه برعکس با طرح خواسته‌های حداکثری و اضافه کردن موضوعات جدید در روند احیای برجام عملا این روند را با چالش مواجه کرده است. مکرون در عرصه اروپا نیز چنین جایگاهی ندارد که بخواهد اروپا را همسو با خود درخصوص احیای توافق‌نامه برجام همراه کند. جوزپ بورل، نماینده سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا به صراحت به این نکته اذعان کرد که این اتحادیه به‌دنبال اضافه کردن کشوری به کشورهای مشارکت‌کننده در برجام نیست.

بنابراین این سیاست پارادوکسی پاریس ناشی از فقدان پشتوانه و قدرت نرم لازم در فرانسه برای اثرگذاری در روند احیای برجام بدون توجه به ملاحظات سیاسی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران درخصوص توافق‌نامه برجام است. ضمن اینکه دولت جو بایدن نیز با این رویکرد و سیاست فرانسویان موافق نیست و مخالفتی که بایدن از جنگ یمن داشته و تعلیق فروش تسلیحاتی به کشورهای منطقه گویای این مساله است. بنابراین می‌توان گفت فرانسه کشوری تنها در پیشبرد سیاست‌های خاورمیانه‌ای خود است و دوره استعمارگری اش در خاورمیانه به اتمام رسیده اما نمی خواهد قبول کند.
منبع: اقتصادنیوز: سعیده‌سادات فهری/مرتضی مکی کارشناس مسائل اروپا / 19بهمن99