بررسی و شناسایی ریشه‌های رکود 14 ماهه بازار سهام  ... / 18 اسفند 93



شاخص کل بورس تهران همچنان بعد از گذشت بیش از 14 ماه در مسیر نزولی قرار دارد؛ به‌طوری‌که مرزهایی را که پیش از این کارشناسان نسبت به ورود به آن تردید داشتند پشت‌سر می‌گذارد. بررسی‌ها نشان می‌دهند طی این مدت زیان بورس به حدود 29 درصد رسیده و حجم و ارزش روزانه معاملات نیز به شدت افت کرده است. تنها در یک سال گذشته این دو متغیر به ترتیب با افت‌های 40 و 56 درصدی روبه‌رو بوده‌اند و از ارزش بازار سهام نیز در حدود 25 درصد کاسته شده است. با این حال به‌رغم تلاش‌هایی که طی مدت اخیر برای خروج بازار سهام از رکود صورت گرفته، اما «دنیای اقتصاد» همچنان 14 عامل مهم رکودساز را در اقتصاد کشور به‌طور عام و بورس تهران به‌طور خاص شناسایی می‌کند؛ عواملی همچون واکنش بازار به نتایج مذاکرات هسته‌ای، وضعیت رو به افول بازارهای جهانی، سایه سنگین قیمت نفت بر بازار، رونق کند اقتصادی و کاهش تورم در اقتصاد داخلی، اثرات مستقیم و غیرمستقیم تحریم‌ها، افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و بهره مالکانه معادن، هدفمندی یارانه‌ها در فاز جدید، مشکلات قیمت‌گذاری در برخی صنایع مهم و اثرگذار بورسی، چالش رقابت بانک‌ها و بورس بر سر جذب نقدینگی، نوسانات بازارهای موازی با بورس، محدودیت‌های معاملاتی در بازار سهام، توقف طولانی‌مدت نمادهای معاملاتی و کاهش نقدینگی عوامل مذکور محسوب می‌شوند.

 شاخص کل بورس روز گذشته دومین روز معاملاتی هفته را نیز با روندی منفی پشت سر گذاشت؛ به‌طوری‌که با ثبت 104 واحد کاهش در کانال 63 هزار واحدی ماندنی شد و به رقم 63 هزار و 806 واحد رسید. دیروز بازار سهام از ابتدای ساعات معاملاتی روند تعادلی خود را آغاز کرد و رفته‌رفته شیب منفی در آن شدت گرفت که در نهایت نه تنها شاخص کل بورس کاهش 16/ 0 درصدی را تجربه کرد، بلکه منجر به افت تمام نماگرهای اصلی بازار سرمایه شد؛ به‌طوری‌که شاخص قيمت (وزني-ارزشی)، شاخص كل (هم وزن) و شاخص قيمت (هم وزن) هر کدام به ترتیب 45 واحد، 19 واحد و 17 واحد کاهش را به ثبت رساندند.

همچنین در این روز ارزش معاملات در پایین ترین سطح خود قرار گرفت؛ به‌طوری‌که تنها داد و ستد 33 میلیون سهم به ارزش 755 میلیارد ريال در سامانه معاملاتی بازار به ثبت رسید.  به گزارش «دنیای اقتصاد»، شاخص کل بورس از ابتدای سال 92 تا نیمه دی ماه حدود 137 درصد رشد را نشان داد که رشدی برخلاف ارقام رشد اقتصادی کشور بود. این در حالی است که ریزش‌های اخیر بورس تهران که از حدود 14 ماه پیش تاکنون ادامه داشته (از نقطه اوج شاخص در 15 دی ماه سال گذشته)، به افت بيش از 25 هزار واحدی شاخص کل و 34 درصدی ارزش بازار منجر شده است. همچنین در مدت یک سال اخیر حجم و ارزش کل معاملات نیز به ترتیب 40 درصد و 37 درصد کاهش را تجربه کرده‌اند که این امرنگرانی‌های شدیدی در این بازار به وجود آورده است. این نگرانی‌ها در هر دو بخش فعالان حقیقی و حقوقی بازار کاملا مشهود است و خروج نقدینگی از بازار موضوعی است که برخی بر آن تاکید داشته و آن را از نشانه‌های منفی این تغییرات برای بازار برمی‌شمرند. در این بین، اما «دنیای اقتصاد» با بررسی 14 مانع اصلی در برابر حرکت بورس در 14 ماهه رکود مهم‌ترین‌ عوامل توقف حرکت رو به رونق بازار سهام را مورد بررسی قرار داده است.
در واقع در 14 ماه اخیر 14 عامل اساسی به افت 5/ 28 درصدی نماگر اصلی بازار سرمایه منجر شده است. مذاکرات و مسائل هسته‌ای، اثرات مستقیم و غیر‌مستقیم تحریم‌ها، وضعیت اقتصاد جهانی، افت قیمت نفت، رکود اقتصادی و کاهش تورم، نوسانات در نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، عوارض سنگ‌معدنی‌ها، نابسامانی در قیمت‌گذاری صنایع مختلف از قبیل خودرو، سیمان و...، اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، نرخ سود بانکی، نوسانات بازارهای موازی، محدودیت‌های معاملاتی در بازار، توقف طولانی مدت نمادهای معاملاتی از قبیل پالایشگاه‌ها و در نهایت کاهش نقدینگی از جمله عوامل تاثیر‌گذار بر افت 14 ماه اخیر بورس هستند.
 واکنش به نتایج مذاکرات
وجود برخی تناقضات و تمدیدهای متوالی مذاکرات هسته‌ای از یک طرف به بی‌اهمیت شدن اخبار در بازار سهام و از طرف دیگر ورود ناامیدی بین معامله‌گران از دستیابی به یک توافق نهایی منجر شد که بازار سرمایه در راستای تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری دچار تردید شود و از این موضوع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین‌ عوامل در رکود بازار یاد می‌کنند.

 اثرات مستقیم و غیر‌مستقیم تحریم‌ها
تحریم‌های غرب علیه ایران اثرات مختلفی را در دوره‌های کوتاه و بلندمدت بر بخش‌های مختلف اقتصادی و به خصوص بازار سهام بر جای نهاده است که به‌رغم رفع برخی از آنها همچنان شرکت‌های بورسی از نتایج این موضوعات متاثر هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهند شرکت‌های بورسی همچنان با مشکل تامین مواد اولیه و مشکلات در نقل و انتقالات و مبادلات پول و بیمه مواجه هستند که این مشکلات تاثیر منفی زیادی بر وضعیت همه شرکت‌ها در بازار سهام دارند.

 وضعیت اقتصاد جهانی
کاهش رشد اقتصادی چین به‌عنوان یکی از موثرترین عوامل تعیین‌کننده چشم‌انداز اقتصادی جهان، پیش‌بینی‌های جهانی مبنی بر احتمال بروز بحران‌های تازه مالی در حوزه اروپا و نبود دورنمای رشد از قیمت محصولات جهانی منجر به نوسانات بازارهای جهانی کالاها و ورود این نگرانی‌ها به بازار سرمایه کشور به واسطه شرکت‌های مرتبط با مراودات جهانی شده است.

 سایه افت قیمت نفت بر بازار سهام
برآورد عدم افزایش قیمت نفت، در نتیجه کاهش حاشیه سود شرکت‌های مرتبط با این محصول استراتژیک و وابستگی بازار سرمایه به شرکت‌های فعال در حوزه نفتی یکی دیگر از دلایل افت بازار است.
کاهش قیمت نفت از یک طرف منجر به نگرانی از وقوع یک کسری بودجه در تراز عملیاتی دولت و از طرف دیگر نگرانی ناشی از کاهش بازدهی شرکت‌های مرتبط با فروش محصولات نفتی شده است.

 رکود در اقتصاد داخلی و کاهش تورم
وجود رکود فراگیر و مستمر در تمامی صنایع که البته برخی نشانه‌ها مبنی بر خروج اقتصاد کشور از آن دیده می‌شود، عاملی بوده که حتی شوک‌های مقطعی و فصلی از جمله نزدیک شدن به روزهای پایانی سال و تکرار الگوهای تاریخی بازار، نتوانسته اثری پایدار با بازارها بر جای بگذارد.

 افزایش نرخ خوراک پتروشیمی
افزایش بیش از چهار برابری قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها را می‌توان از دلایل دیگری برای ادامه کاهش قیمت‌ها و روند رو به افت شاخص کل بورس به شمار آورد. شرکت‌های پتروشیمی 30 درصد ارزش بورس تهران را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین هرگونه تصمیمی که به کاهش سود‌آوری این شرکت‌ها منجر شود، تاثیر محسوسی در وضعیت بازار سهام خواهد داشت. با این حال بررسی مجدد قیمت خوراک گاز که قرار است توسط دولت صورت بگیرد همچنان نتوانسته تغییری در جریان قیمت‌گذاری ایجاد کند و هنوز چالش بازار محسوب می‌شود.

 چالش بهره مالکانه معادن
وضع قانون 30 درصدی بهره مالکانه در سال 92 نیز بر ریزش‌های شاخص سهام تاثیر داشت؛ هرچند عوارض معدنی‌ها در پایان سال جاری به 25 درصد رسید اما شرکت‌های معدنی هنوز نرخ 25 درصدی را نرخ مناسبی نمی‌دانند و همچنان نگران کاهش سود‌آوری شرکت‌های خود هستند.


 فاز دوم هدفمندی‌ها
اخبار مربوط به قریب‌الوقوع بودن اجرای فاز دوم قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال 92 از یک طرف و اعمال سیاست‌های انقباضی در راستای مهار تورم کشور، تصمیماتی بودند که شرکت‌ها را در مواجهه با افزایش قیمت حامل‌های انرژی یا کمبود نقدینگی بنگاه‌ها در نتیجه افزایش قیمت مواد اولیه تولید قرار می‌داد. بررسی‌ها نشان می‌دهند خوشبختانه متغیرهای پیش‌نگر همچون نرخ تورم تولیدکننده سیگنال‌های منفی را به بازار مخابره نمی‌کنند با این حال از آغاز زمزمه‌های اجرای فاز جدید هدفمندی، بازار نیز در دوره‌هایی با واکنش روبه‌رو‌ شده است.
نابسامانی در قیمت‌گذاری صنایع مختلفابهام در قیمت‌گذاری صنایع مختلف بورسی که موجب ایجاد وضعیتی منفی در صنایعی از قبیل خودرو و سیمانی‌ها شد صف فروش‌های این نمادها در دوره‌های طولانی را در پی داشت. این تصمیمات که مدت‌ها است در این بخش‌ها با تاخیر روبه‌رو‌ شده در دوره‌های مختلف بازار را با نوسانات نسبتا تندی روبه‌رو‌ کرده است. با این حال همچنان سرمایه‌گذاران با انتشار اخبار مربوط به آن واکنش نشان می‌دهند و این‌گونه مشکلات چالش بازار سهام نیز محسوب می‌شود.

 نرخ سود بانکی
رقابت فشرده نظام بانکی و موسسات مالی و اعتباری از نیمه دوم سال 92 برای جذب هرچه بیشتر نقدینگی با افزایش نرخ سود سپرده‌ها تا میزان سالانه 30 درصد، در عین کاهش سودآوری بانک‌ها، خروج بخش دیگری از نقدینگی بازار سرمایه را رقم زد. کارشناسان معتقدند نرخ سود بانکی باید قادر باشد بین بازارها تعادل ایجاد کند؛ به نحوی که اقتصاد کشور با انتقال نقدینگی به سمت تولید روبه‌رو‌ شود. با این حال نرخ‌های موجود به زعم کارشناسان باعث بر هم خوردن توازن بین بازارها شده است.

 نوسانات بازارهای موازی
در این میان بازار‌های موازی بازار سرمایه نیز هر چند در مدت یک سال اخیر و متناسب با بازار سهام شرایط بهتری نداشتند؛ اما با نوسانات مداوم قیمت‌ها در روزهای گذشته به نظر می‌رسد شرایط برای سفته‌بازی در آنها تا حد زیادی مهیا شده است.

 محدودیت‌های معاملاتی
با وجود اجرایی شدن سیاست‌های جدید درخصوص کاهش محدودیت‌های معاملاتی از جمله کاهش حجم مبنا همچنان برخی سیاست‌ها در این زمینه وجود دارند که به روند افت فرسایشی شاخص کل منجر شده‌اند.
   توقف طولانی‌مدت نمادهای معاملاتی
شرکت‌های پالایشگاهی از غایبان اصلی این روزهای بورس تهران هستند که توقف برخی از نمادهای این گروه از یک سال نیز فراتر رفته است؛ مطرح شدن بحث‌های مربوط به کیفی‌سازی و اختلاف نظر میان شرکت‌های پالایشگاهی و پالایش و پخش از مهم‌ترین دلایل توقف پالایشگاه‌ها است. البته ابهاماتی در قیمت خوراک مصرفی و نرخ فروش محصولات تولیدی نیز باعث شده است تا این شرکت‌ها به دلیل عدم انتشار پیش‌بینی درآمد هر سهم مورد بازگشایی قرار نگیرند.

 کاهش نقدینگی
کاهش نقدینگی از جمله مواردی است که این روزها بر بورس کشور نیز سایه انداخته است و در واقع باید راهکاری برای جذب یا خروج نقدینگی به‌کار گرفته شود تا وضعیت بورس بهبود یابد. کارشناسان معتقدند کاهش نقدینگی دلایل متعددی دارد اما کاهش قیمت سهام و افت انتقال پول به این بازار موضوع مهمی است که قدرت مانور بازار را کاهش می‌دهد.