بورس تهران در انتظار یک شوک‌ >>> بررسی سه جهش بزرگ در سایه سه خبر مثبت / 22 خرداد 94  

بورس تهران این روزها در شرایطی به سر می‌برد که دلسردی زیادی را میان فعالان و سرمایه‌گذاران به وجود آورده است. شاخص کل که از روز دوشنبه وارد سطح نزولی 62 هزار واحدی شده بود روز گذشته و تنها با 4 واحد رشد به رقم 62 هزار و 322 واحد رسید تا همچنان کم رمق تر از گذشته به فعالیت خود ادامه دهد.

همچنین افت هفتگی 5/ 1 درصدی نماگر شاخص در حالی به ثبت رسید که بسیاری از صنایع بزرگ در این هفته با عملکرد ضعیفی همراه بوده‌اند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد از شروع دوران رکود بورس تهران (دی 92) تاکنون، میانگین حجم معاملات تنها در سه بازه زمانی و تحت تاثیر عوامل روانی و خبرهای هیجانی توانسته است بالاتر از سطح 600 میلیون سهم قرار بگیرد و در باقی زمان‌ها معاملات با حجم و ارزش پایینی همراه بوده است. همچنین این بررسی‌ها حاکی از آن است که باوجود فاکتور‌های لازم رشد که در بازار کنونی دیده می‌شود بازار با روند نزول قابل توجهی روبه‌رو‌ است به‌طوری‌که در پایین ترین میزان ارزش نیز از دوران رکود تا کنون به سر می‌برد. این در حالی است که سطح شاخص کل نیز از زمان آغاز رکود بورس در نیمه دی ماه سال 92 تاکنون در سطوح بسیار پایینی است به‌طوری‌که بعد از رقم 27 اسفند سال گذشته که در نتیجه بازگشایی نماد پالایشگاه‌ها به کانال 61 هزار واحد وارد شده بود، رقم کنونی رکورد بسیار پایینی برای شاخص کل محسوب می‌شود.

نماگر شاخص کل درجا زد

شاخص کل بورس در پایان معاملات آخرین روز کاری هفته یعنی چهارشنبه، 4 واحد افزایش یافت و در نقطه 62 هزار و 322 واحد ایستاد. روز گذشته همچنین شاخص قیمت (وزنی– ارزشی) یک واحد تقویت شده و به 26 هزار و 55 واحد، شاخص کل (هم‌وزن) 22 واحد کاهش یافته و به 9653 واحد و شاخص قیمت (هم‌وزن) با 19 واحد کاهش به 8539 واحد رسیدند. همچنین در روز چهارشنبه در جریان معاملات، برخی از نمادهای معاملاتی مانند پلاسکو کار سایپا، پتروشیمی آبادان، شرکت درخشان تهران و کربن ایران پس از برگزاری مجمع باز شدند. همچنین نماد معاملاتی داروسازی کوثر، پتروشیمی شیراز و قند نقش جهان نیز بازگشایی شدند و برخی از نمادها مانند ایران یاساتایر و‌ سیمان اصفهان برای برگزاری مجمع به‌صورت موقت متوقف شدند. نمادهای بانک ملت، مخابرات ایران، پتروشیمی خلیج‌فارس و پتروشیمی مبین نیز در تقویت شاخص موثر بودند و نمادهای پالایشگاه بندرعباس، فولاد مبارکه اصفهان و سرمایه‌گذاری غدیر در کاهش شاخص اثر داشتند. همچنین نمادهای پربیننده بورسی شامل بانک ملت، پالایش نفت بندرعباس، ایران خودرو، بانک صادرات ایران، پارس‌خودرو، زامیاد و پتروشیمی مبین بودند.

کمترین‌های حجم و ارزش در این روز‌ها

ریزش‌های متعدد بورس تهران در شرایطی ادامه دارد که بنابر آمار، بازار سهام در کمترین مرتبه‌های حجم و ارزش معاملات از دی‌ماه سال 92 به سر می‌برد. نماگر شاخص کل که ماه‌های زیادی است شرایط رکود در بورس را به‌خوبی نشان می‌دهد روز سه شنبه هفته جاری با ریزش قابل توجهی تمامی سود حاصل از بازده شاخص از ابتدای سال 94 را تخلیه و وارد فاز زیان‌دهی شد. شاخص که طی 18 روز کاری بر سطح 63 هزار واحد درجا زده بود در حالی وارد سطح 62 هزار واحدی شد که با مشاهده میزان نقدینگی در چرخش، می‌توان سطوح پایین‌تری را نیز برای آن پیش‌بینی کرد. از سوی دیگر بورس تهران از پانزدهم دی ماه سال 92 درگیر جوی رکودی و سنگین است. بیش از 15 ماه جو رکودی بازار سرمایه اکثر سرمایه‌گذاران را با زیان‌های سنگینی مواجه کرده و شاخص کل بورس اوراق بهادار به‌عنوان دماسنج اقتصاد از رقم نزدیک به 90 هزار واحد اینک برای ماندن در سطح بالای 60 هزار واحد دست و پا می‌زند. اکثر سهام بورس اینک بدون خریدار عمده با عرضه‌های شدید مواجه هستند؛ عرضه‌هایی که این سوال را ایجاد می‌کند که چرا با گذشت این زمان دراز و قیمت‌های به شدت کاهش یافته همچنان خریداری برای آنها در ابعاد بزرگ پیدا نمی‌شود؟

سرآغاز دوران رکود بازار سهام

بررسی‌ها نشان می‌دهد که از نیمه دوم سال 92 یعنی آغاز دوران رکود بازار سرمایه شاخص کل تنها در سه مقطع توانسته با رشدهای هیجانی و موقت همراه باشد. همان‌طور که قبل تر هم به آن اشاره شد افزایش ارزش دلار در برابر ریال در ابتدای سال 92 و همچنین خوش‌بینی به روی کارآمدن رئیس‌جمهوری جدید شرایطی را به وجود آورد که بازار سرمایه با رشد قیمت‌های قابل توجه به صعود بالای 100 درصدی برسد.

این روند صعودی در حالی ادامه داشت که در اواسط دی ماه نسبت قیمت به درآمد (P/ E) متوسط بازار به حدود 3/ 8 مرتبه رسید، اما شروع رکود بازار سرمایه را می‌توان از اواسط دی ماه سال 92 و با تغییرات قوانین و افزایش ابهامات در صنایع مختلف دانست که مشاهده آمار و ارقام نشان می‌دهد این رکود از آن تاریخ تاکنون همچنان ادامه دارد. در این بین زمزمه‌هایی مبنی بر افزایش نرخ بهره مالکانه معادن و نرخ خوراک پتروشیمی‌ها باعث اثرگذاری منفی روی گروه‌های پتروشیمی و سنگ آهنی شد و با توجه به اینکه این دو صنعت حدود 30 درصد ارزش کل بازار سهام را در اختیار دارند، شاخص روند منفی به خود گرفت و افت‌های مکرر بازار سرمایه آغاز شد. ابهامات در صنایع مختلف از یکسو و افزایش نرخ سود سپرده بانکی و همچنین اعمال قوانین محدودیت فروش از سوی دیگر باعث شد تا بسیاری از خریداران حقوقی به بازار بی‌اعتماد شوند و این عملکرد کاهش قابل‌توجه عمق معاملات را به همراه داشت. اما از آن تاریخ تا‌کنون بازار سهام با تاثیر‌پذیری از سه خبر متفاوت توانسته تنها با سه جهش همراه باشد که هیچ‌یک از این جهش‌ها نتوانسته پایداری چندانی داشته باشد. همچنین توجه به تغییرات حجم معاملات در این سه تاریخ بیانگر این است که تنها دراین بازه‌ها بازار توانسته حجم معاملاتی بیش از 600 میلیون سهم را تجربه کند و به غیر از آن در بسیاری از اوقات پایین‌ترین حجم‌ معاملاتی را به ثبت رسانده است.

سه جهش بزرگ در سایه سه خبرمثبت

نقطه اول رشد هیجانی بازار را می‌توان در اواسط اردیبهشت‌ماه سال 93 دانست. تصمیم برخی بانک‌ها و شرکت‌های بیمه‌ای مبنی بر تزریق حدود 5 میلیارد تومان نقدینگی به بازار سرمایه از یکسو و از سوی دیگر خبرهایی مبنی بر آغاز نگارش پیش‌نویس توافق‌نامه هسته‌ای باعث شد تا شاخص جان تازه‌ای بگیرد و میانگین آن از سطح 76 هزار واحدی نیز عبور کند. در این بازه زمانی میانگین حجم معاملات اردیبهشت به حدود 708 میلیون سهم رسید که نسبت به ماه قبل خود در حدود 60 درصد افزایش را به ثبت رسانده بود. همچنین ارزش معاملات در ماه اردیبهشت در حدود224 میلیارد تومان بود که این رقم نیز نسبت به ماه قبل از آن با رشد قابل‌توجهی همراه بود. عبور از اردیبهشت بار دیگر زمزمه‌های تمدید مذاکرات هسته‌ای را در پی داشت که پس از آن در سومین ماه سال 93 شاخص با افت 5 درصدی همراه شد. از آن تاریخ به بعد بازار سهام تحت‌تاثیر تمدید‌های مکرر مذاکرات هسته‌ای وارد فاز عمیق رکود شد و نتوانست با رشد همراه باشد. نقطه دوم صعود شاخص و به دنبال آن حجم بالای 600 میلیون سهم مربوط به ماه‌های آبان و آذر است. جذابیت قیمت‌های پایین توام با خوش‌بینی‌ها نسبت به اوضاع اقتصادی - سیاسی موج مثبتی به‌ویژه از سوی سهامداران حقیقی در بازار به‌وجود آورد؛ به‌طوری‌که میانگین حجم معاملات در آبان و آذر به ترتیب در حدود 915 و 756 میلیون سهم رسید. در این تاریخ شاخص نیز به سطح 75 هزار واحد رسید که این روند با تداخل با مذاکرات 3 آذر تغییر کرد و به سطح 69 هزار واحدی رسید. نمودار تغییرات ارزش معاملات نیز گویای این است که در این بازه زمانی ارزش کل معاملات در سطوح بالاتری نسبت به ماه‌های قبل و بعد از خود قرار دارد؛ به گونه‌ای که ارزش معاملات در این ماه‌ها به ترتیب 232 و 194 میلیارد تومان رقم خورده است. نقد‌شوندگی پایین و همچنین عمق کم معاملات در ماه‌های انتهایی سال 93 همچنان ادامه داشت تا جایی که میانگین حجم معاملات در سه ماه پایانی سال در حدود 475 میلیون سهم بود که این رقم نشان می‌داد به مقدار زیادی از جذابیت بازار سرمایه برای سرمایه‌گذاری سهامداران کاسته شده و سرمایه‌گذاران علاقه‌ای برای سرمایه‌گذاری ندارند. اما نقطه عطف حجم و ارزش معاملات در دوره مورد بررسی مربوط به فروردین سال 94 می‌شود به‌طوری‌که میانگین حجم معاملات در فروردین ماه رکورد 50 ساله فروردین‌های تاریخ بورس ایران را شکست. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد با حذف معاملات بلوکی به‌طور متوسط در فروردین، روزانه یک میلیارد و 77 میلیون سهم به ارزش 214 میلیارد تومان در بازار سهام کشور معامله شده که در مقایسه با متوسط این ارقام در اسفند‌، رشد حدود 120 درصدی را نشان می‌دهد. بر‌ اساس بررسی «دنیای اقتصاد»، مشارکت بالای سهامداران حقیقی، مهم‌ترین عامل رونق معاملات بورس در این دوره بوده است؛ به‌طوری‌که سهم مشارکت سهامداران خرد در معاملات، 62 درصد (در خرید و فروش) بود. به این ترتیب از ابتدای سال تا 30 فروردین ‌ماه در مجموع، 242 میلیارد تومان نقدینگی جدید از سوی سهامداران حقیقی وارد بازار سهام شد.

زمینه مساعد برای بازار پر از رخوت

اما از سوی دیگر همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد بازار سهام این روزها از پتانسیل‌های مناسبی برخوردار است که قبلا کمتر دیده شده است. ورود و بازگشایی نمادهای موثری همچون تاپیکو، فارس، تیپیکو و مبین در چند سال اخیر از یکسو و از سوی دیگر افزایش 100 درصدی آمار کد سهامداران نشان می‌دهد که بازار با پیشرفت خوبی نسبت به ابتدای دوران رکود از سال 92 برخوردار است و از سوی دیگر در بسیاری از صنایع رفع ابهام‌هایی صورت گرفته که می‌تواند تاثیر مثبتی بر روند بورس داشته باشد. با این اوصاف نکته قابل‌توجه این است که در شرایط فعلی و با وجود تمام این زمینه‌ها حجم و ارزش معاملات در یکی از پایین‌ترین سطوح در چند سال اخیر و کمترین رقم در بازه بررسی شده قرار دارد، به گونه‌ای که حجم معاملات با 34 درصد افت نسبت به ماه اردیبهشت هم اکنون در سطح 328 میلیون سهم قرار دارد. همچنین ارزش معاملات نیز بر اساس روند نمودار به پایین‌ترین رقم و در حدود 36 میلیاردتومان رسیده است. حال سوالی که مطرح است این است که با توجه به عوامل یادشده و پتانسیل خوبی که در بازار سهام وجود دارد چرا بورس تهران در شرایط رکودی عمیق و افت جذابیت به‌سر می‌برد و آیا مانند سه دوره گذشته باز‌هم بازار نیازمند شوکی هیجانی است تا بتواند با رشد نماگر شاخص روبه‌رو‌ شود؟ از دیدگاه کارشناسان، بازار سهام همچنان درگیر مسائلی است که از انتهای سال 92 آغاز شده است. در مهم‌ترین‌ مساله انتظار برای رفع تحریم‌ها و رسیدن به توافق جامع هسته‌ای است که با توجه به روند گذشته همچنان می‌توان حواشی آن را تاثیر‌گذار‌ترین خبر بر نماگر شاخص بازار سرمایه دانست. در بررسی‌های سه نقطه صعودی شاخص نیز دیده شد که خبرهای توافق احتمالی تا حد زیادی توانسته رقم شاخص را جابه‌جا کند و همین روشن نبودن نتیجه مذاکرات هسته‌ای تاثیر بسزایی در بورس تهران گذاشته است. از سوی دیگر قیمت‌های پایین سهم‌ها در بازار باعث شده تا بسیاری از سهامداران علاقه‌ای به فروش سهام خود نداشته باشند و همین امر عرضه را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده است. همچنین در شرایط فعلی میزان تقاضا نیز تا حد قابل‌توجهی کاهش داشته است که بخشی از آن مربوط به انتظار مذاکرات و موعد 10 تیر برای توافق جامع است و بخش دیگر کمبود نقدینگی و کاهش نقد‌شوندگی برجسته‌ای است که این روزها در بازار موج می‌زند. از سوی دیگر کاهش مشارکت سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه به دلیل بی‌اعتمادی از عوامل دیگر این روند است. سهامداران به‌خصوص سهامداران خرد طی سال‌های گذشته با ضررهای زیادی مواجه بوده‌اند به‌طوری‌که اعتماد خود را برای حضور مجدد در بورس تا حد زیادی از دست داده‌ و رغبتی برای صرف نقدینگی و مشارکت ندارند. همین عوامل بستری را فراهم کرده است که با توجه به پتانسیل زیربنایی بازار سرمایه این بازار با اقبال خوبی در این روزها روبه‌رو‌ نباشد.//دنیای اقتصاد- مهرنوش سلوکی